در مورد کتاب مستر همفر

مدت ها قبل، زمانی که به تازگی در کارهای اجتماعی مبتنی بر کتاب  فعالیت می کردم یادم است وقتی که "خاطرات مستر همفر" را خوانده بودم، می پنداشتم که کشف بزرگی در زمینه ی ریشه ی وهابیت انجام داده ام و کتاب را به هر کسی میدادم که بخواند (این مسئله شاید برگردد به اوایل دوران دبیرستان). حتی یادم است که یک تعداد زیادی از کتاب مذکور تهیه کردیم و در بعد وسیعی به همگان دادیم که بخوانند. الان که محتویات این کتاب پس از سالیان دراز به یادم آمد به حال خودم می خندم که چه چیزهای باورنکردنی  و بی ریشه و اساسی را می خواندم و باور می کردم. الان که نگاه میکنم متن کتاب چیزی نیست جز بافته های نویسنده ای زردنویس که در پی عقده یا عقیده ای سیاسی یا مذهبی داستان سرایی های سست و بی اساسی کرده است و تند و تند مطالبی را سر هم کرده است و در این راه از همه چیز هم مایه گذاشته از جان و مال و آبرو و ناموس و . . . و تا توانسته داستان خود را به بزرگنمایی های توهمی آمیخته تا جنبه ی روانی کار را هم ایجاد کند. فقط این را می توانم بگویم که نویسنده ی این متون این مسئله را خوب می دانسته که ما مردم ایران و عراق که ظاهرا بیشترین قربانیان این بافته هاییم مردمانی هستیم دشمن تراش و دشمن ساز و رازنما و اغراق گر که از کاه کوه می سازیم، و نویسنده نیز از همین عناصر بهره گرفته تا نوشته ی خود را ابتدا در عراق 150 سال پیش محبوب سازد. بدا به حال ما که دانایی مان نسبت به 150 سال پیش یا بهتر بگویم به نسبت ششصد هفتصد سال پیش هیچ رشدی نکرده است. ببخشید که تند سخن می گویم،  بگذارید مثالی بزنم هنوز بیست سی سالی از درگذشت دکتر حسابی نگذشته است، ببینید چه دروغ ها و رویاهایی پیرامون کارهای او در جامعه نفوذ کرده است. دلیلش این روحیه ی بزرگنمایی ماست که البته با تبعیت کورکورانه همراه است. بگذارید مثال دیگری بزنم من مدتی در زمینه ی اسناد حدیث و علم رجال و امثالهم مطالعه می کردم، مثلا سوالی پیش می آمد که فلان دعا یا حدیث آیا سندیت دارد یا نه-یعنی از معصوم صادر شده است یا نه- می رفتم پیش فلان عالم بزرگ یا فلان مرجع تقلید معروف می گفتم این قضیه چه طور است؟ می گفت: سندی رد این زمینه نیست اما مضمون حدیث آن قدر بالاست که جز معصوم نمی تواند این را بگوید!!! یکدفعه هرچه خوانده بودم از یاد من می برفت!. آخر این چه حرفی است؟ من آن عالم را در این گفته تقبیح نمی کنم، همین طور آن داستان سرای همفر را، این عالم برداشت خود را انجام داده و آن داستان سرا کار خودش را کرده، من خود نوعی ام را تقبیح می کنم که حرف او را می پذیرم. این حرف هیچ سندیت علمی ندارد، تمام علم اسناد و تاریخ و رجال و حدیث را باید بیندازیم دور تا این جمله ی آن عالم را بپذیریم. البته هیچ اشکالی ندارد که فردی از آن رو که آن عالم را قبول دارد و حرفش را به جان می پذیرد و سخنش را در نهان ارج می نهد از گفته ی او اقناع گردد، لا ذنبَ لَه (و من می دانم این اقناع از استدلال، برای فرد قوی تر است)، اما او باید بداند که هیچ دانشی به معنای نوین آن پشت سر این حرف نیست (در این باب می توانید رجوع کنید به نوشته ی دانشمند تاریخ دان جناب حسن انصاری با نام: مضامین بلند دیگر چه صیغه ای است! http://ansari.kateban.com/post/2938). ما تا زمانی که یاد نگیریم و یاد ندهم که روش علمی چیست و کار علمی چگونه است و تحقیق علمی چه طور صورت می پذیرد هیچ گاه پیشرفت نخواهیم کرد (علما و اخلاقا- مخصوصا در علوم انسانی به معنای جامع آن در حوزه و دانشگاه بروید و ببینید چه مایه پایان نامه های بی پایه چاپ می شود).

سخن را کوتاه کنم می خواستم مطالب بیشتری در مورد پایه و اساس این مستر همفر خیالی بنویسم اما زمانم اندک است و وقتم تنگ. فقط همین نکته را بگویم که مستر همفر خاطراتش را ابتدا در کدام کتاب یا روزنامه چاپ کرده است؟ سندش کجاست؟ این کتاب از کجا ترجمه شده است؟ برای اطلاعات بیشتر می توانید به مطالب زیر نگاهی بیندازید.    

غنوصیان در اسلام

-         اگر کسی امروزه با قاطعیت بگوید که هرآنچه من می گویم همان است که مثلا پیامبر یا فلان امام گفته است باور کردن حرفش به نظر بسیار سخت می رسد. حقیقت آن است که آموزه های دینی ما به مرور زمان دستخوش تغییرات و البته تحریفات بسیاری شده است و تشخیص اصل آن ها با غیراصیلشان دشوار می نماید.

-         اگر بخواهیم مشخصا در باب مذهب شیعه صحبت کنیم باید بگوییم -به گواه تاریخ- با گسترش این مذهب در موقعیت های جغرافیایی و فرهنگی و زمانی گوناگون عناصر خارجی بسیاری بر آن اثر گذاشته است و کم کم این عناصر خود را به جزئی از اجزای اصلی مذهب تبدیل کرده است. مثلا جوانمردان یا عیاران که در ایران باستان فرقه ای با عقایدی خاص بودند تاثیراتی را بر شیعه گذاشتند و آموزه هایی را بر آن اضافه کردند (در این مورد کتاب قلندریه در تاریخ شفیعی کدکنی راهگشاست). گروه دیگری که تاثیرات بسیاری بر عقاید شیعه گذاشت گنوسیان (غنوسیان-Gnosis) بودند. منشا این گروه البته به یونان و سپس فلسطین و سوریه و به طور کلی سنت مسیحی بازمی گردد. اما در مانویان نیز تاثیر داشته و سپس راهش را به اسلام و مخصوصا شیعیان نیز باز کرده است.

-         کتاب غنوصیان در اسلام نوشته ی مستشرق و شیعه شناس آلمانی هاینتس هالم (Heinz Halm) است که توسط احسان موسوی خلخالی البته از ترجمه ی عربی به فارسی برگردانده شده است. در این کتاب به مسائلی از جمله عبدالله بن سبا (که به نوعی منشا شیعه ی غالی شمرده می شود-بعضی همانند علامه عسگری در وجود همچین شخصیتی در تاریخ شک کرده اند اما رجال شناسانی نظیر محمدآصف محسنی در معجم الاحادیث المعتبره به وجود او اذعان کرده اند)، جابرین یزید جعفی (که در سلسله ی بسیاری از احادیث غلات وجود دارد)، غلو در امام محمد باقر و جعفر صادق و فرقه ی علویان و نُصَیریان پرداخته شده است.

-         همان طور که قبلا هم گفته ام تحقیقات غربیان در حوزه ی اسلام شناسی تحقیقاتی کاملا علمی و متدولوژیک است و بیشتر نقص کار آنان در مراجعه و دسترسی به منابع است. اما کار حاضر آن طور که باید و شاید قوی نبود. انتظار داشتم نویسنده رد پای تعلیمات غنوصی را در اعتقادات امروز شیعیان پیگیری نماید و میزان تاثیر آنان را بر امروز شیعه بنمایاند. هرچند که بعضی اشارات جسته و گریخته از این مسائل را می توان در کتاب پیدا نمود اما رویکرد نویسنده در این کتاب تطور تاریخی ایده ها و یافتن چگونگی تکامل آموزه های غنوصی در شیعه نبوده و فقط شباهت هایی را میان آموزه های غنوصی و برخی اعتقادات شیعیان غالی اولیه (که مورد طعن و طرد علمای شیعه هم بوده اند) پرداخته است. البته باید اذعان کرد که در این وانفسای نبود تحقیقات صحیح و به درد بخور در این حوزه ها همین هم غنیمت است.

مامان و معنی زندگی

عنوان: مامان و معنی زندگی
نویسنده: اروین_یالوم
مترجم:سپیده حبیب
ناشر کاروان

قبل تر، کتاب وقتی نیچه گریه کرد، ازین نویسنده را خوانده بودم و بامهارت اروین یالوم در روان درمانی درحین نقل داستان های جالب، آشنا بودم. این کتاب هم به همان شیوه کتاب مشهورش، به بیان 6داستان می پردازد و سعی دارد تا مخاطب را در بازیابی خودش پس از، از دست دادن نزدیکانش(مامان، همسر، برادر، مرگ نزدیک خودو...) کمک کند.

4داستان اول تجربه های واقعی اروین یالوم بودند که بنظرم جذاب تر از دو داستان آخر بود.

 بر اساس همان چهار داستان اول، می شد فهمید که روش های درمانی او هم مانند کتاب هایش کارساز و نمونه است، حتی یکی از بیمارانش به او جادوگر شهر اُز می گفته😁


-خواندم:«هیچ بی خدایی در سنگر نیست» آهسته و درحالیکه با ادای هرکلمه انگشتش را تکان می داد تکرار کرد:« درسته!هیچ بیخدایی در سنگر نیست! خدای مسیحی، خدای یهودی، خدای بودایی ،چینی هرخدای دیگری، بلاخره یک خدایی لازمه! بدون خدا نمیشه جنگید.»

-حیف که باید تا حالا، حالا که جسم مان از سرطان سوراخ سوراخ شده صبر می کردیم تا بفهمیم چطور زندگی کنیم.

عطیه فرخزاد

خدمتکار و پروفسور

عنوان: خدمتکار و پروفسور
نویسنده: #یوکو_اوگاوا
ناشر: آموت
چاپ اول زمستان 91
248صفحه

ژاپن و پیشرفت صنعتی اش، همیشه در ایران و برنامه های تلویزیونی مورد توجه بوده و هست. دریکی از مستند هایی که مدت ها قبل درباره این کشور پیشرفته دیدم درین باره بود که ریاضیاتی که به دانش آموزان دبستانی آموخته می شود کاملا قابل لمس و درک است. حجم ظرف را خود دانش آموزان با روش هایی اندازه می گیرند و این روش ها باعث علاقه بیشتر و ملموس شدن درس می شود. آن موقع تصور دقیقی ازین روش ها نداشتم! تا این که این کتاب را خواندم.
نویسنده این کتاب بانوی ریاضیدان ژاپنی است و در خلال داستان، مفاهیم پایه ریاضیات تا اعداد اول و فرمول فرماو.. به سادگی و شیرینی جالبی بیان می کند. شاید اگر همه ما، ریاضیات را از چنین معلمی یاد می گرفتیم حالا خیلی آدم های باهوش تری بودیم.

داستان کتاب هم درباره پرفسوری ریاضیدان است که 14سال قبل در اثر تصادف، حافظه اش دچار مشکل شده و حافظه اش قدرت نگهداری 80 دقیقه را دارد. نهمین خدمتکاری که آژانس به منزل پروفسور می فرستد زن آرام و بی حاشیه ای است که پسربچه ای 10ساله دارد و داستان این دونفر با پروفسور و آموزش ریاضیات به این دونفر ماجرای اصلی داستان هست.

-من جذر صدایت می کنم!علامت رادیکال علامت سخاوتمندی است چون به تمام اعداد سرپناه می دهد.

-حقایق ابدی چیزهایی نیستند که قابل مشاهده باشند و تو هم نمی توانی آن ها را در اجسام مادی و پدیده های طبیعی و یا حتی در احساساپ بشری ببینی .اما ریاضیات این توان را دارد که نوری به آن ها بتاباند و به آن ها صورت ببخشد. درواقع چیزی وجود ندارد که مانع ریاضیات در این راه باشد.

-ریاضیات دلیلی است بروجود خداوند چون ریاضیات مطلق و فاقد تناقضات است.اما شیطان هم باید وجود داشته باشد چون قادر به اثباتش نیستیم.

عطیه فرخزاد

زبان قرآن، تفسیر قرآن

قرآن کتابی است که به اعتقاد عموم مسلمانان حاصل وحی خداوند به پیامبر خود، محمد است. طی قرون متمادی این متن، مورد تحلیل و تفسیر بسیاری از عالمان قرار گرفته است. اما در صد سال اخیر که علوم به سرعت زیادی رو به پیشرفت گذاردند و علوم انسانی نیز از این قاعده مستثنا نبود روش های جدیدی در نقد متون در جوامع غربی به وجود آمد که توانست رهیافت های نو و بدیعی را به حوزه ی علوم انسانی بگشاید. یکی از متونی که مورد تحلیل و نقد غربیان قرار گرفته قرآن است. غربیان یا اصطلاحا مستشرقان با استفاده از ابزار روش های جدید در علوم انسانی تحقیقات بسیاری را در مورد قرآن انجام داده اند.

همان طور که قبلا و در معرفی کتاب میراث مکتوب شیعه گفته بودم متاسفانه اکثریت علمای ما ارزشی برای این گونه تحقیقات قائل نیستند و صرفا همان دیدگاه سنتی خود را کاملا صحیح و بدون مشکل می پندارند. اما باید دانست که دامنه ی کاری و اثرگذاری این تحقیقات به جایی رسیده است که کم کم مجبورند به آن حوزه ها توجه بیشتری نمایند. تحقیقات غربیان در واقع نگاهی برون دینی به متون اسلامی است. در مورد قرآن نیز از این نظر که فرد محقق پروای اعتقاد ندارد و بی محابا می تواند نظرات علمی خود را در مورد متن بیان کند ارزشمند است. باید قبول کنیم که هرچه هم بی طرف باشیم مسلمان بودن ما و تعصبمان به قرآن می تواند بر نتایج تحقیقمان اثر بگذارد. البته این به آن معنا نیست که غربیان هرچه می گویند درست است، به هیچ وجه. اتفاقا در بسیاری موارد –بیش تر از بیست سی سال گذشته به قبل تر- چون آن ها منابع کمی دسترسی داشتند نتایجشان بعضا نصفه و نیمه بود. به هر حال پژوهش های غربی در باب قرآن می تواند چه برای عالم دینی و چه برای خواننده ی علاقمند به این جور حوزه ها مفید و مثمر مثمر باشد.

کتاب "زبان قرآن، تفسیر قرآن" در واقع مجموعه مقالات قرآن پژوهی غربیان است که قبلا توسط مترجم و قرآن پژوه زبردست، "مرتضی کریمی نیا" ترجمه شده بوده و در مجلات مختلف به چاپ رسیده بوده. اکنون این مقالات جمع آوری شده و در یک جلد توسط انتشارات هرمس چاپ شده است. کریمی نیا مترجمی چند زبانه است و از آلمانی و انگلیسی و عربی ترجمه می کند. او یکه تاز معرفی کارهای قرآن پژوهان غربی و نواندیشان عرب در کشور ماست. کریمی نیا در مقدمه ی خود بر این کتاب می نویسد:

". . .  تنها ما ایرانیان، عرب ها، ترک ها، مالایی ها و مسلمانان شبیه قاره نیستیم که به درس و بحث در باب قرآن و دانش های تفسیری حول آن می پردازیم.  مدت های مدید است که دیگران هم پرسش های علمی در این حیطه درمی آورند و رشته ی مطالعات قرآنی را در مجامع علمی و دانشگاهی خود تازه تر و پررونق تر می سازند؛ درست همچنان که چنین امری در تمامی علوم فنی، پایه، پزشکی، کشاورزی و از همه مهم تر در حوزه های مختلف علوم انسانی روی می دهد. مهم ترین تفاوت مطالعات قرآنی با سایر رشته های علمی و دانشگاهی در کشور ما آن است که اغلب بانیان و حاملان این رشته نظرا و عملا خود را از دانستن پرسش های دیگران بی نیاز می دانند."

". . . در این میان اما، مطالعات قرآنی در ایران امروز ما به رغم کمیت چشمگیر و ابعاد وسیعش، همچنان محدود و در بند تکرار مکررات باقی مانده است. از همین رو، شباهتی عجیب به جزیره ای دارد که ساکنانش تنها به زبانی که خود می فهمند سخن می گویند. نه تولیداتش در مدار علمی جهان به رسمیت شناخته می شود،  و نه هیچ فارغ التحصیل حوزه و دانشگاهش به محض ورود به کنفرانس های اسلام شناسی غربی، ذره ای از موضوعات مقالات و روش بحث و جدل شرکت کنندگان سر در می آورد. در نهایت خوشبینی، مفروض می گیریم که فرد مورد نظر با مانع جدی زبان مواجه نباشد."

اضافه می کنم که علمای مذکور، نه تنها در جزیره ی کذا گرد آمده اند و فقط زبان خود را می فهمند بلکه اگر کسی هم حرف جدیدی بزند و سخن تازه ای بگوید اصلا آن را به رسمیت نمی شناسند و رنج درک مطلب و تحلیل و نقد آن را هم به صورت پیشفرض بر خود واجب یا حتی مستحب نمی دانند (اگر نگوییم این کار از نظر آنان مکروه بوده و صرفا تلف کردن وقت برای تحلیل حرف هایی است که مطمئنیم غلط است و اگر نیم جوابی هم بدهند با نگاهی از بالا به پایین یا عاقل اندر سفیه است). بگذربم . . .

زبان قرآن تفسیر قرآن به سه بخش تقسیم شده است:

بخش نخست: مطالعات تفسیری

در این بخش 7 مقاله آمده است:

1-    بلاغت عربی و تفسیر قرآن با نگاهی به صنعت لف و نشر (جان ونزبروJohn Edward Wansbrough 1928-2002): ونزبرو اعتقادات خاصی در باب قرآن دارد و آن را حاصل یک فرآیند تاریخی می داند که در سه قرن نخستین هجری شکل گرفته است در مورد او در کتاب بیشتر سخن گفته می شود. این مقاله به بررسی صنعت لف و نشر در قرآن می پردازد و خاستگاه های آن را می کاود. کریمی نیا به دلیل مشکل بودن خوانش این مقاله توضیحات مفیدی را بر آن اضافه کرده است.

2-    داستان ابولهب و غزال کعبه، نگاهی به تفسیر سوره مسد. (اُری رُبین Uri Rubin متولد 1944): در این مقاله تفسیر جدیدی بر پایه ی یک روایت دوره ی جاهلی در باب آیه ی تبت یدا ابی لهب و تب ارایه می شود که در تفاسیر اسلامی بی سابقه است. نکته ی قابل توجه در این مقاله علاوه بر این تفسیر جدید علت راه نیافتن این تفسیر به متون اسلامی است که می تواند الگویی باشد تاریخی برای بسیاری از مسائل دیگر که به دلیلی مسائل ایدئولوژیکی وارد متون نمی شده است. اندرو روبین اضافه می کند که قدیمی ترین خاستگاه های ادبی برای –دست کم- برخی فقرات قرآن، در واقع ریشه در مکه ی دوران جاهلی دارد و نه هیچ جای دیگر. (سارق غزال الکعبه که دستش علی رغم دوستانش قطع نشد)

3-    اقرا باسم ربک . . . نکاتی در تفسیر نخستین آیات سوره ی علق (اری ربین): آنچه از این آیه در ذهن ما حک شده این طور است: بخوان به نام پروردگارت (و ظاهرا این اقرا چند بار تکرار شده). و  این آیه دست آویزی شده برای ارزش علم و خواندن و قلم (شاید در رواج این مسئله دکتر علی شریعتی بیشتر از همه نقش داشته است). در این مقاله سعی شده است یکی از تفاسیر قدیمی در این باب که امروزه تقریبا به فراموشی سپرده شده است بازسازی گردد. این تفسیر معنای دیگری به این آیه می دهد و آن را طور دیگری تحلیل می کند.

4-    رسول پوشانیده: تفسیر کلمات مزمل و مدثر (اری ربین): در اینجا نیز اری ربین با موشکافی دقیق و با تسلط بر منابع، سیر تفسیر این دو کلمه را بازیابی می کند و روایتی قدیمی تر را که امروزه در متون اسلامی فراموش شده است به عنوان تفسیر این دو کلمه برمی گزیند. به این محتوا که مزمل و مدثر در واقع صفاتی است که پیامبر را بیدار می کند که از جامه های قبلی خود به درآ و سستی مکن و برای ادای وظیفه ی خود، فعال و از جان گذشته عمل کن. این نوع تفسیر مبتنی بر این فرض است که پوشیدگی پیامبر حالتی نابجا بوده و وی می بایست از آن به در آید.

5-    تعامل تفسیر و حدیث در تعیین هفت مثانی (اری ربین). تفسیر هفت مثانی و تعیین مصداق آن در آیه ی هشتاد و هفتم سوره ی حجر همواره مورد بحث مفسران بوده است. ربین در اینجا نیز با تحلیل دیدگاه های مختلف در این باب قدیمی ترین تفاسیر را که البته امروزه غریب به نظر می رسند برمی گزیند که در آن هفت در اینجا نماد کثرت است و اشاره به مسئله  یا سوره ی خاصی ندارد.

6-     ابن عباس در تفاسیر دوره ی عباسیان (هربرت برگ Herbert Berg): بسیاری از احادیث تفسیری در کتب تفسیر اسلامی از ابن عباس نقل شده است. در این مقاله ی بلند به خوبی سیر تاریخی نقش ابن عباس در تفاسیر اسلامی بررسی می گردد و این مسئله مطرح می گردد که بسیاری از احادیث نسبت داده شده به او برساخته ی دوره ی عباسیان است که به دنبال یافتن وجهه ای دینی برای خاندان خود بودند. این مقاله از قوی ترین مقالات این کتاب است

7-    تاریخ گذاری تفسیر موسوم به ابن عباس، چند نکته ی تکمیلی (هارالد موتسکی Harald Motzki تولد 1984). در این مقاله به بحث و نظر در مورد تاریخ حقیقی و نویسنده ی کتاب موسوم به تفسیر ابن عباس پرداخته می شود.

بخش دوم: مطالعات قرآنی جان ونزبرو

1-    تحلیل ادبی قرآن، تفسیر و سیره: نگاهی به روش شناسی جان ونزبرو (اندرو ریپین): همان طور که گفته شد ونزبرو با تحلیل ادبی قرآن به این نتیجه می رسد که این کتاب حاصل تطوری تاریخی به مدت سه قرن است و نه نوشته شده در صدر اسلام. ربین در این مقاله ی بلند ارکان تحلیلی ونزبرو را به نقد می کشد و روش او را در نقد منابع به  زیر سوال می برد.

2-    ملاحظاتی بر کتاب مطالعات قرآنی (ویلیام گراهام william graham): مطالعات قرانی نام معروف ترین کتاب ونزبروست که عقیده ی خود را در باب قرآن در آن مطرح کرده است. در این مقاله نیز نقدی روش شناختی بر ونزبرو شده است.

3-    نکاتی روش شناختی درباره ی فصل چهارم کتاب مطالعات قرآنی (اندرو ریپین Andrew Lawrence Rippin) در این مقاله کمتر به نقد ونزبرو پرداخته شده و بیشتر روش او معرفی گشته و محسنات آن نیز بررسی شده است.

4-    جمع و تدوبن قرآن: بازنگری دیدگاه های غربی در پرتو تحولات جدید روش شناختی (هارالد موتسکی): مقاله ی بلند و بسیار مهمی از لحاظ روش شناسی تاریخ گذاری اسناد است. موتسکی اقرار می کند که ما نمی توانیم اثبات کنیم که گزارش های مربوط به تاریخ قرآن به شاهدان عینی وقایع چنان که اظهار شده باز می گردد. و همچنین  نمی توانیم مطمئن باشیم که همه چیز واقعا آن گونه که در روایات گزارش شده، اتفاق افتاده است. اما او اضافه می کند که باید بپذیریم اخبار و گزارش های مسلمانان نسبت به آن زمانی که محققان غربی و خصوصا ونزبرو فرض کرده اند، بسیار قدیمی تر و به زمان وقایع ادعا شده نزدیک تر است. او روایات مربوط به جمع آوری قرآن در زمان خلفا را تا ربع نخست قرن دوم هجری ردیابی می کند.

بخش سوم: زبان قرآن

1-    شتر یا ریسمان: حتی یلج الجمل فی سم الخیاط (اعرف-40) (اندرو ریپین) ریپین در این مقاله هم با ریزبینی های مخصوص خود به دنبال یافتن قدیمی ترین تفسیرها از این آیه است.

2-    واژگان دخیل و تعیین زبان خارجی آن ها در تفسیر قرآن: (اندرو ریپین) او با ذکر مثال های مختلف این مسئله را تبیین می کند که پذیرش وجود واژه ی دخیل در متن قرآن، کلیدی برای این معماست که چرا برخی از واژه های قرآن معنایی می دهند که در غیر آن موضع قرآنی، میان عرب زبانان و یا ادیبان عرب شناخته شده نیست.

3-    مسئله تاثیر زبان های آرامی و سریانی در زبان قرآن (مرتضی کریمی نیا): این مقاله در واقع بررسی و نقدی است بر کتاب کریستف لوکزنبرگ (christoph luxenberg) به نام "قرائت آرامی سریانی قرآن: جستاری در ایضاح زبان قرآن". در این کتاب با تکیه بر مسائل فقه اللغه و زبان شناسی این مدعا مطرح شده است که قرآن به زبان و لهجه ی عربی قریش است که در زمانی خاص در مکه می زیستند و بسیار متاثر از زبان های آرامی به ویژه سریانی مسیحی است. نظریه ی او بازتاب های زیادی در رسانه های غربی داشته است. لوکزنبرگ با توجه به روش خود بسیاری از آیات قرآن را طور دیگری قرائت می کند و معنای آن را جور دیگری در می یابد تا بتواند ریشه های بیشتری از آیات قرآنی را در زبان سریانی بکاواند!! کریمی نیا علاوه بر معرفی کامل کتاب و فصول آن نقدهایی کلی را به آن وارد می کند.

4-    نقدی بر کتاب قرائت آرامی-سریانی قرآن (فرانسوا دوبلوا François de Blois): نقدی است بسیار تند بر کتاب لوکزنبرگ که به طور کلی دانش او را در زمینه ی زبان شناسی زیر سوال می برد. باید اضافه کنم که نقدهای زیادی توسط غربی ها بر این کتاب شده است.

5-    الرقیم یا الرقود: یادداشتی درباره ی آیه نهم سوره کهف (جیمز بلمی james A. bellamy) بلمی از کسانی است که با روش های تحلیل متن از سال 1973 تا 2002 و در طی مقالات متعدد، تصحیحاتی را در متن رسمی قرآن پیشنهاد داده است. او معتقد است که قرآن به زبان عربی مبین نازل شده و هدف آن سردرگمی یا دستپاچگی شنوندگانش نیست بلکه برای روشنی بخشیدن و آگاهی دادن آمده است. بلمی حتی مقاله ای دارد و در آن اثبات می کند که حروف مقطعه ی قرآن یا به تعبیر او The Mysterious Letters of the Koran در واقع کوته نوشت هایی قدیمی از بسمله اند و نه حروفی رمزآلود. در این مقاله نیز او اشتباهات کاتبان را در آیه ی نهم سوره ی کهف -که معنای الرقیم در آن یکی از موارد اختلاف مفسران است- تحلیل می کند و بیان می کند که صورت اصلی این کلمه باید الرقود باشد.

6-     چند نکته ی پیشنهادی دیگر در متن قرآن (جیمز بلمی): مقاله ی دیگری است از او که پیشنهادهای بیشتری را برای تصحیح برخی کلمات ارایه می دهد. بلمی معتقد است که پیشنهادهای تصحیح متن حتی الامکان باید جوری باشد که در رسم الخط قرآن تا حد امکان تغییری ایجاد نکند.

این کتاب می تواند دنیای جدیدی را برای کسانی که در حوزه ی تفسیر قرآن و همچنین قرآن پژوهی فعالیت و تحقیق می کنند، باز کند و آن ها را از پژوهش های غربیان در این زمینه آگاه سازد.

ذوالقرنین از منظر قرآن

مدتی پیش به علت تحقیق یکی از دوستان، به موضوع ذوالقرنین علاقه مند شدم‌. تحقیق درباره تطبیق شخصیت ذوالقرنین و کوروش بود. در میان جست و جوهای اینترنتی، به جملاتی قابل تامل از کتابی برخوردم که هر چقدر در مغازه های انقلاب و پاساژ های کتاب گشتم، کتاب مورد نظر رو پیدا نکردم! نویسنده ای ناشناس با نام عبدالله مستحسن که گوش هیچ یک از کتاب فروشان با آن آشنا نبود! هر چه که بود گذشت تا نمایشگاه کتاب امسال و برخورد اتفاقی ام با انتشارات جدید این کتاب! جدا از سایر کتاب های ایشان ،همین کتاب را خریدم اما فرصت مطالعه اش ماند برای ایام ماه مبارک. عبدالله مستحسن خودش کتاب را با این حدیث شروع کرده است که :
امام صادق: هرکه امر امامت ما را از قرآن در نیابد، از فتنه ها برکنار نمی ماند.
تفسیر او دراین کتاب، نه تنها راز ۱۴۰۰ساله ذوالقرنین را بیان می کند، بلکه ابتکار شاید جدیدی در تفسیر تمام آیات قران می آورد که باعث می شود دیدگاهمان نسبت به بسیاری از آیات تغییر کند.
در آیات مربوطه که در سوره کهف است، با ابهامات زیادی شخصیت ذوالقرنین را بیان می کند که برای خواننده و بقول معروف قاری شاده قرآن جز سردرگمی چیزی ندارد تا آنجا که مفسرین برای اثبات و تطبیق شخصیت ذوالقرنین با کوروش یا اسکندر حتی معانی قران و یا اعراب آن را تغییر می دهند تا کلمات الهی مناسب فهمشان شود!! تطبیق دهندگان با شخصیت های پادشاهی برای سد ذوالقرنین نیز شواهدی می اورند که هیچ کدام با آیات کریمه سازگار نیست و حدیثی از امام علی را فراموش می کنند که می فرمایند ذی القرنین نه پادشاه بود نه پیامبر...
مستحسن در این کتاب با استفاده از خود قران، این ابهامات را برطرف می کند. مثلا برای معنای بین السدین در قرآن جست و جو می کند به سوره یس می رسد و آیه معروفه و جعلنا من بین ایدیهم سدا و من بینهم سدا فاغشیناهم فهم لایبصرون.
این گونه تفسیر، که از خود قرآن برای فهم قرآن استفاده شود، در کمتر جایی دیده شده است که کلید ابهامات بسیار زیادی است که مفسرین بالظاهر از پس آن برنیامده اند.

در آخر کتاب نیز جملاتی بود که درباره قرآن گفته می شد که بنظرم بسیار قابل تامل بود:
آیا خدای تو به عنوان خالق آسمان ها وزمین نمی توانست توسط تو به صراحت و نه در پرده از کیفیت خلقت آن ها و چگونگی حالتشان که کدام اش سیاره است، کدام اش ثابت است ...و هزاران مجهول دیگر پاسخ دهد؟
چرا؛ می توانست! ولی این ها چیزهایی هستند که بشر بالاخره می تواند خودش روزی آن را بفهمد. تو از مطالبی سخن می گویی که بشر به تنهایی قادر به درک و فهم آن نخواد شد‌. تو کتاب هدایتی. هدایت انسان به سوی آنچه که به خودی خود هیچ گاه قادر نخواهد بود به آن دست یابد.

عطیه فرخزاد

نبرد میمک: مجموعه خاطرات رزمندگان (نیروی زمینی ارتش)

نویسنده احمد حسینیان
ناشر مرکز اسناد انقلاب اسلامی

تابستان 1363 در شاهرود هنگام آموزش سربازان در صحرا، با مادری به همراه دو دخترش برخورد کردم که در حال درو کردن گندم‌هایشان بودند. فرمانده‌ی گروهان، ستوان آسیایی به من گفت:
مسلم بیا سربازان دو گروهان را جمع کنیم و برویم گندم‌های آن پیرزن را درو کنیم...
به او گفتم:چه بهتر از این! شما بروید گروهان خود را بیاورید تا با آن پیرزن صحبت کنم. جلو رفتم و پس از سلام و خسته نباشید گفتم:
مادر شما به همراه دخترانتان از مزرعه بیرون بروید تا به کمک سربازان گندم‌هایتان را درو کنیم. شما فقط محدوده‌ی زمین خودتان را به ما نشان دهید و دیگر کاری نداشته باشید. پیرزن پس از تشکر و قدردانی گفت:
پس من می‌روم برای کارگران حضرت فاطمه‌ی زهرا (سلام الله علیها) مقداری هندوانه بیاورم ...!

ما از ساعت 9 الی 11/30 صبح توسط پانصد سرباز تمام گندم‌ها را درو کردیم.
بعد از اتمام کار، سربازان مشغول خوردن هندوانه شدند. من هم از این فرصت استفاده کردم و رفتم کنار پیرزن، به او گفتم:
مادر چرا صبح گفتید می‌روم تا برای کارگران حضرت فاطمه(س) هندوانه بیاورم...شما به چه منظور این عبارت را استفاده کردید؟ ؛ گفت :دیشب حضرت فاطمه‌ زهرا (سلام الله علیها) به خوابم آمد و گفت:
چرا کارگر نمی‌گیری تا گندمهایت را درو کند؟
دیگر از تو گذشته این کارهای طاقت‌فرسا را انجام دهی.
من هم به آن حضرت عرض کردم:
ای بانو تو که می‌دانی تنها پسر و مرد خانواده ما به شهادت رسیده است و درآمدمان نیز کفاف هزینه کارگر را نمی‌دهد، پس مجبوریم خودمان این کار را انجام دهیم. بانو فرمودند: غصه نخور!

فردا کارگران از راه خواهند رسید. بعد از این جمله از خواب پریدم. امروز هم که شما این پیشنهاد را دادید، فهمیدم این سربازان، همان کارگران حضرت می‌باشند. پس وظیفه‌ی خود دیدم از آنها پذیرایی کنم.بعد از عنوان این مطلب، ناخودآگاه قطرات اشک از چشمانم سرازیر شد و گفتم:
سلام بر تو ای دخت گرامی پیامبر(سلام الله علیها)  فدایت شوم که ما را به کارگری خود قابل دانستی.

راوی : سرگرد مسلم جوادی ‌منش
منبع: کتاب نبرد میمک، احمد حسینا، مرکز اسناد انقلاب اسلامی،1381

نظرات

حسین ابراهیمی:

دوستان سلام،من درچهلدختر زمان خدمت سربازی اندک زمانی سرباز گردان سرهنگ اسیایی بودم ،ادم بسیار قانون مند و سخت گیر بود بسیار کار میکرد اصلا کار با ایشان وحشتناک بود چون  دوست داشت همه مثل خودش باشند و دستورش باید اجرا میشد از دید ما سربازان انزمان انگار گذشت نداشت بچه ها ازش راضی نبودند اما برای ارتش نیروی فوق‌العاده خوب و گوش به فرمان بود

فیلم ها و کتاب ها

مقدمه ی اول- بسیاری از فیلم هایی که امروزه در دنیا ساخته می شود برگرفته از کتاب هاست. مثلا فیلم های موفقی نظیر Lord of the rings یا Harry potter یا سریال Game of thrones. به شخصه نسبت به فیلم هایی که از روی کتاب ها ساخته می شوند حساسم و احساس می کنم که معمولا کارهای خوبی از کار در می آیند و اگر متوجه شوم که فیلمی برگرفته از کتاب است نسبت به دیدنش راغب می شوم. به همین منظور یک نگاه کوتاه به سایت IMDB کردم و رتبه و نمره ی فیلم هایی که براساس کتاب ها ساخته شده اند را بررسی کردم و متوجه شدم که احساسم به بیراهه نرفته و فیلم های اقتباس شده از کتاب ها معمولا موفق بوده اند. البته می توان علت های مختلفی برای این مسئله ذکر کرد اما کاری به آن ها ندارم فقط می خواستم مقدمه ای گفته باشم در مورد وضعیت این مسئله در جهان. متاسفانه کم پیش می آید که فیلمسازان ما سراغ کتاب ها و رمان ها بروند و از تخیل بخش دیگری از جامعه کمک بگیرند تا بتوانند کارهای عمیق تری بسازند. در ایرانِ ما اقتباس فیلم از کتاب زیاد مرسوم نیست. هرچند که نمونه های مختلفی از کتاب ها اعم از رمان و بیوگرافی و خاطرات شفاهی وجود دارد که می توان از آن ها برای ساخت فیلم ها بسیار کمک گرفت (مخصوصا در این وانفسای نبود فیلمنامه ی خوب).

مقدمه ی دوم-  تا به حال بارها  به کسانی برخورده ام که بعد از دیدن فیلم هایی نظیر Harry potter یا Lord of the rings (که این آخری از لحاظ ساخت شاید جزو بهترین ها در جهان باشد) گفته اند که جذابیت این فیلم ها نصف رمان اصلی شان هم نیست. این مسئله آن قدر به تواتر برای من اتفاق افتاده که ناچارم به خبرش اعتماد کنم و این حکم را صادر کنم که معمولا اصل کتاب ها از فیلم هایی که از آن ها اقتباس می کنند بسیار جذاب تر و زیباترند.

متن-یک- چند روز پیش به اتفاق چند تن از دوستان برای دیدن فیلم "ایستاده در غبار" به سینما رفتم. می دانیم که تبلیغات زیادی برای این فیلم صورت گرفته و در جشنواره ی فجر هم جایزه برده است.  پیش زمینه ی خوبی از احمد متوسلیان داشتم که در اثر خواندن شاهکار "همپای صاعقه" ایجاد شده بود. قبلا هم در معرفی این کتاب گفتم که با اینکه به حوزه ی دفاع مقدس علاقه ای ندارم اما این کتاب یکی از بهترین کتاب هایی است که در عمرم خوانده ام. موضوع آن هم هرچند کارنامه ی لشکر 27 محمد رسول الله در طی شش ماه اول تشکیل آن است اما از نظر من درواقع بهترین مستند از زندگی مربوط به جنگ احمد متوسلیان را نشان می دهد. (معرفی کامل کتاب و صحبت های حاتمی کیا در مورد اون رو میتونین اینجا ببینین.

متن- دو- ایستاده در غبار اقتباسی از کتاب همپای صاعقه نبود اما ای کاش بود. این فیلم در واقع حکایات بریده ای است از زندگی متوسلیان به روایت اقوام و هم رزمان او. هرچند که نوع روایت فیلم در نوع خود بدیع بود و موسیقی زیبا و دلنشینی داشت و همچنین ساخت بصری فیلم هم کاملا خوب و متناسب بود اما روایت فیلم از نظر من حق مطلب را ادا نکرد. ضمن اینکه توالی فیلم هم کند بود به طوری که برخی در سینما حوصله شان سر رفته و با یکدیگر صحبت می کردند. حقیقتش را بخواهید خیلی انتظار من بالا بود. اگر نگاهی به فیلم های موفق جهان که قهرمان در آن ها معرفی می شود بیندازیم می بینیم که نوع ساخت آن ها معمولا طوری است که بیینده را اصطلاحا میخ کوب می کند و روایت متن هم طوری اتفاق می افتد که به اصطلاح  ادبیات داستانی ، بیننده را در تعلیق نگه می دارد. این فیلم نه تعلیق داشت و نه بیننده را به هیجان وا می داشت. اگر در یک جمله بخواهم بگویم: روایتی نرم و بی روح از زندگی احمد متوسلیان. 

متن –سه- ای کاش همان طور که حاتمی کیا گفته بود کسی پیدا می شد و همان همپای صاعقه را به فیلم تبدیل می کرد. الان و با ساخته شدن ایستاده در غبار دیگر این موضوع شهید شده است و کسی سراغ آن نخواهد رفت. همپای صاعقه هرچند که از زندگی شخصی متوسلیان هیچ نگفته اما آن قدر دقیق و جزئی نوشته شده که می تواند بهترین معرفی از این مرد بزرگ باشد.

پس نوشت- الان که متنم را می خوانم می بینم خیلی منفی بافی کرده ام در رابطه با این فیلم. به هر حال به یک بار دیدنش می ارزد. شاید هم من چون کتاب را خوانده بودم توقعم خیلی بالا رفته بود. به هر حال کتاب ها همیشه بهتر از فیلم ها هستند.

نظرات

خانم آزاده جاویدی:

صحیح است آقای تاجی
فیلها قادرند تنها بخشی از تصاویر ذهنی که کتابها ایجاد می کنند را برای ما نشان دهند هیچ فیلمی تا به حال ندیدم که توانسته باشد حق ادبیات را ادا کند . به حق ادبیات هنر اول و سینما هنر هشتم است . هر فیلم ابتدا باید فیلمنامه داشته باشد و هدف فیلمنامه به تصویر کشیدن اندیشه هایی است که  قبلا توسط فیلمنامه نویس دیده شده اما کتابها شما را لحظه به لحظه به تماشای همه حس های دیگر می کشانند . با کتابها می شود فیلم دید ولی با فیلمها نمی شود کتاب خواند .

محمد میرزایی

به نظر من دلیل اینکه کتاب یک طرح داستانی از فیلم همان طرح باعث می شود مخاطب بیشتر از آن لذّت ببرد، این است که با دیدن فیلم یک تصویر مشخّص که توسّط شخص دیگری ساخته شده به ذهن تحمیل می گردد، در حالی که خواندن کتاب، حال هرچند که آن کتاب تصویر سازی قوی هم داشته باشد، با یک تصویر سازی ذهنی شخصی همراه است، که باعث تعلّق خاطر خواننده می شود.
چیزی که در مورد کتاب هری پاتر به وضوح دیدم... دوستم که عاشق هری پاتر بود، و به شدّت هم «فیلم باز»، اعتقاد محکمی داشت که کتاب های هری پاتر از فیلمش بهتر هستند.
دوّمین دلیلی هم که در این مورد می بینم، مدّت زمانی است که فرد با یک کتاب می گذارند، یا فیلم آن را می بیند. که همین تفاوت را می توان در دیدن سریال یا فیلم سینمایی  دید. این مدّت زمان بیشتر، خودش یک عامل تعلّق خاطر خاص می شود، که فرد مدّت بیشتری از عمرش را با چه چیزی گذرانده.
شاید بتوان همان حرف بزرگان دینیمان در مورد همنشین انسان را در اینجا به این شکل دید، که همنشین فرد بیشتر کدام یک است، فیلم یا کتاب؟

مهدیه عباسیان

یکی از دوستان پیشنهاد کرد فیلم The Great Gatsby  رو حتما ببینم. ولی بیشتر از 10 دقیقه دووم نیاوردم. رفتم سراغ کتابش و شروع کردم به خوندن. آنچه که می خوندم و آنچه که تصور می کردم غیر قابل قیاس بود. و چیزی که دوسش نداشتم این بود که متاسفانه شخصیت های کتاب با شکل و شمایل بازیگران فیلم در ذهنم ظاهر میشدند.

آشنایی و نقد کتاب خودآگاهی، استحمار

بسم اللّه الرّحمن الرّحیم
«آشنایی با کتاب خودآگاهی، استحمار»
کتاب «خودآگاهی، استحمار»، نوشته ی دکتر علی شریعتی، کتابی در هفت فصل و نود و شش صفحه ی آ-پنج است که به بررسی خودآگاهی، عاملی که باعث ارتقای فکری فرد و مردم، برای جلوگیری از تقلید کوکورانه و شاید به ظاهر موجّه و عاقلانه و مدرن و نو، به نام استحمار، به منظور بیدار کردن تفکّر عصیانگر و نقّاد و جلوگیری از استعمار می پردازد.
برخلاف گفته ی نویسنده در ابتدای کتاب، به نظر من نثر کتاب بسیار ساده و روان، و پر از مثال های به جایی است که هم ذهن خواننده را با مفهوم شاید ناآشنای کتاب آشنا می کند، و هم دلیلی بر مطالعه ی فراوان نویسنده ی آن و تسلّطش بر موضوع است.
در ابتدا نویسنده منطور و حرف کلّی اش را با حرف از تفاوت علم و فکر شروع کرده، و تاکید خود را بر فکر می گذارد. سپس می گوید که در جامعه ممکن است به شیوه های مختلف، افراد را سرگرم مسائل جنبی کرد و از اصلی که انسان را انسان کرده، چیزی که نویسنده آن را قدرت عصیان و در سطحی ساده تر فضولی می نامد، باز می دارد. ادامه ی کتاب بررسی ابعاد مختلف این موضوع است.
او استحمار (خریت) را نتیجه ی نبود فکر خودآگاه انسان و اجتماعی نسبت به مسائل و نیاز های اصلی انسان می داند، که به دو صورت، کهنه و نو ظهور کرده، امّا در اصل ماجرا تفاوتی ایجاد نمی کند، چون خریت، خریت است.
نویسنده با آوردن سرفصل های موضوعاتی که باعث بوجود آمدن این استحمار و در نتیجه ی آن استعمار جامعه می شوند، مثل مذهب استحماری، علم، شعر، زهد، آزادی و...، و بسط این مسائل با اندیشه کلّی خود و تعمیم آن به هر مسئله ی دیگری که امکان دارد بوجود بیاید، و همچنین آوردن مثال های متعدّد از نقاط مختلف زمانی و مکانی، که باعث گستردگی بیشتر نظر او می شود، اندیشه ی خود را کامل کرده، و کتاب را به اتمام می رساند.
در کل می توان گفت، دکتر علی شریعتی، استحمار توسّط هر چیزی، هرچند به ظاهر حق، که عاملی برای مورد استعمار قرار گرفتن باشد را نکوهیده و از بین برنده ی یک حق بالاتر شمرده، و راه علاج آن را خودآگاهی و داشتن اندیشه ی عصاینگر (یا همان به قول خودش فضول) می داند.

«نقدی بر کتاب خودآگاهی، استحمار»
نقد، بررسی یک موضوع است، و واضح می باشد که هرچه بیطرفانه تر و تنها بر اساس حق باشد، و ابعاد مخلتف تری از موضوع را مورد بررسی قرار دهد، جامع و بهتر خواهد بود. امّا نقدکننده باید همواره به این موضوع که «تقریباً هیچ نقدی کامل نیست» توجّه داشته باشد، و مقال خود را نیز در نظر بگیرد.
بنابراین ابتدا به بیان نقاط قوّت این کتاب و سپس نقاط ضعف آن، به طور خلاصه می پردازم.

کتاب از موضوعی حکایت و شکایت می کند که نه بر یک فرد، یک جمع، یا یک ملّت، بلکه بر سیر انسانیت در طول تاریخ چیره شده است. و آن اندیشیدن در سطح نیاز های ساده ی انسان می باشد. در واقع کاری که نویسنده انجام می دهد، دادن یک تفکّر، و بهتر بگویم، یک بینش و جهان بینی بالاتر است. این خود موضوع مثبتی است که بتوان چنین مسئله ی بزرگی را قالب یک کتاب حدوداً صد صفحه ای بیان کرد.
امّا زمانی که به نوع بیان آن می رسیم، شاید بتوان خرده ای بر نویسنده گرفت و نگرفت.
سادگی و عامیانه بودن متن، ارتباط خوب آن با مخاطب عامّی و مردم کوچه و بازار، می تواند یک ویژگی مثبت باشد، ولی حرف ابتدایی نویسنده که آن را ثقیل می شمارد، همه ی این معادلات را به هم می زند. چرا که معلوم می کند، اوّلاً نویسنده دنبال پیچیدگی بوده، که از نظر من زائد است، و دوّماً حتّی به این مقصود خود هم نرسیده. که البتّه می توان این موضوع را با در نظر گرفتن مخاطبی که نویسنده برای خود در نظر گرفته، فقط توجیه کرد.
سومین موضوع، سر خود اندیشه کتاب است. اگر نویسنده را با توجّه به زمان خودش بسنجیم، می توان گفت اندیشه وی از جامعه ی خود بسیار جلوتر بوده، و هنوز هم شاید از قشر وسیعی از همان جامعه ی تغییر یافته جلوتر باشد. امّا اگر بخواهیم الزمات زمانی را از آن حذف کنیم، به خلاء بزرگی در کتاب بر می خوریم. خلاءی که از یکجانبه روی نویسنده آب می خورد. می شود ساده گفت: «خب آقای شریعتی، ما اندیشه ی عصیانگر را بیدار کردیم، امّا با این اندیشه به کجا قرار است برسیم؟ این آزادی فراتر، خود به چه جایی ختم می شود؟ در آخر می خواهیم بر ضد خود این عصاینگری هم عصیان کنیم؟» و جای جواب در کتاب خالی می ماند. هرچند التزام نویسنده به بعضی التزامات، کمی از جواب را ناواضح داده و ادامه اش را هم ذهن خواننده باید پر کند... حال خود به خود، یا خود به ناخود.
چهارمین موضوع، بعد دیگری از این یکجانبه روی نویسنده را نشان می دهد. آن هم در جاهایی است که در مثال های خوب خود، نام بعضی اشخاص را می آورد، و آنها را بر اساس فکر خود، کاملاً می کوبد، مثل ابوعلی سینا. یا کاملاً برمی افرازد، مثل مسلمانان صدر اسلام. و واقعیّت این است که متاسّفانه نویسنده در نقد خود نتوانسته، یا نخواسته همه ی ابعاد آنها را، حداقل شده در حد توانش، ببیند. مثلاً می توان گفت، آیا آن مسلمان های نقّاد صدر اسلام، تنها برای غنیمت های جنگ ذهن نقدکننده شان برابر عمر کار می کرد یا جاهای دیگری هم بود که باید کار می کرد و نکرد؟ و فقط کافی بود او خود را کمی هم در جای ابوعلی سینا و امثال او بگذارد، و ببیند در آن جامعه و با مردمی در آن سطح، چطور می توان هم زنده بود، و هم جامعه ی خود را تحت تاثیر گذاشت؟ آیا تاثیر تنها به افشاگری است، یا گاهی چیزی فراتر وجود دارد که ذهن را تغییر بدهد؟ آن چیزی که دکتر محمّدعلی اسلامی ندوشن به نام فراسیاست در مورد حافظ به کار می برد. و موضوع هم دقیقاً همین است. و اشتباه دکتر علی شریعتی مرا به شدّت یاد تندروی نیمایوشیج در ابتدای شاعری اش نسبت به حافظ انداخت. و باید به او گفت: «اگر می خواهید به جواب برسید، تنها کافی است خودتان را جای خود فرضیتان بگذارید، که در گذشته تاریخی اش، هیچ ابوعلی سیناهایی نبوده اند. حال با واقع بینی بگویید که اگر همان ها نبودند که با کنار آمدن با همان وضع به قول شما استعماری، بخواهند اندیشه شان را رواج دهند، شما امروز چند درصد از همین اندیشه هایتان را داشتید که بخواهید این کتاب را بنویسید؟» موضوع این است که متاسّفانه دکتر علی شریعتی، با تندروی در اندیشه ی عصیانگری اش یا حداقل بگوییم کامل نکردن آن، خودش را به همان اندیشه محدود کرده است.
البتّه در نقاط ریز دیگری از کتاب هم مشکلاتی بود... مثل آنجا که نویسنده داستان هبوط آدم را از سر عصیانگری او و باعث پیشرفتش دانست که انگار حمل کننده داستان میوه ی بهشتی آگاهی یهودیت و مسیحیت است. که البته در این مورد شخصاً ترجیح می دهم محقّقان واقعی و دانشمندان این بحث که ما آن ها را به نام مجتهدان می شناسیم نظر بدهند. و فقط بگویم که نظر دکتر شریعتی نظر قطعی و حق مطلق نیست و جای بحث دارد. و در کلّ به خاطر نبودن فرصت و مقال کافی، نقد را در همین نقطه به پایان برسانم. البتّه با یادآوری این موضوع که، همین اندیشه ی ناقص دکتر شریعتی، در زمان خود بسیار جلوتر از جامعه اش بود (که متاسّفانه هنوز هم است) و توانست با گسترده کردن ذهن مردم و مخصوصاً قشر جوان جامعه، جمعیّت کثیری از افراد را به دنبال خود بکشد و باعث پیشرفت شود. امّا مهم، ادامه دادن به این پیشرفت است.

دو قسمت از متن کتاب

«برای استعمار کردن، همیشه ترا به زشتی ها دعوت نمی کنند که نفرت زشتی ها ترا فراری بدهد و متوجّه آنجائی بکند که باید به آنجا متوجّه شوی. نه. بر حسب "نهب" تو دعوتت را انتخاب می کنند. گاه ترا دعوت می کنند به "زیبائی ها" برای کشتن یک حق بزرگ، حق یک جامعه، یک انسان، گاه دعوتت می کنند که سرگرم یک حق دیگر باشی، و یک حق محق دیگر را میکشند.»
«آزادی فردی» عامل مخدر بزرگیست برای اطفال از «آزادی اجتماعی» و از «خود آگاهی اجتماعی». این مسئله خیلی مهم است. برای اینکه «خودآگاهی اجتماعی» در ذهن کور شود، آدمی از آن اغفال شود، مسئله ی «آزادی های فردی» را مطرح می کنند. و چون این آدم احساس می کند که او از نظر «فردی» -آنهم شکمی و زیرشکمی- آزاد است، احساس «آزادی» می کند. در صورتی که درست مثل این است که در قفس مرغی را باز کنند، امّا در سالن بسته باشد! این فقط یک احساس کاذب از آزاد شدن است و حتّی بدتر! چون آگاه بودن نسبت به اسارت خودش عاملی برای نجات هست، امّا وقتی که همین آگاهی هم از بین برود و بطور دروغین «احساس آزادی» بکند، دیگر خدا را شکر خواهد کرد... و می کند!

محمد میرزایی

نوای اسرارآمیز

اشمیت برایم جزو آن دسته از نویسندگان است که بدون هیچ شکی و با اعتماد صد‌در‌صد سراغ کتاب‌هایش می‌روم. آن‌قدر به توانایی‌اش در توصیفات خوب و به کار گرفتن ذهن خواننده ایمان دارم، که ناخودآگاهم راه رهایی از خستگی و آشفتگی امتحاناتِ تمام نشدنی را اشمیت‌خوانی تشخیص می‌‌دهد و زمانی به خودم می‌آیم که بیش از نیمی از کتاب را خوانده‌ام.

نویسنده‌ای نامدار به نام زنورکو که جایزه‌ی نوبل ادبی را گرفته است، تنها در جزیره‌ای در دریای نروژ زندگی می‌کند. او شدیدا مردم‌گریزانه به زندگی خود ادامه می‌دهد و به هیچ وجه راضی با دیدار با هیچ فرد و روزنامه‌نگاری نمی‌شود. اما فردی به نام لارسن که خود را روزنامه‌نگار معرفی می‌کند بالاخره موفق می‌شود با او دیدار کند تا در مورد آخرین کتاب او که به موضوعی کاملا متفاوت پرداخته، صحبت کند. بیست کتاب قبلی زنورکو در مورد مسائل فلسفی بودند ولی او به یک‌باره در کتاب بیست‌و‌یکم از عشق حرف می‌زند و سروصدایی عظیم بر پا می‌کند. نوای اسرارآمیز نمایشنامه‌ای در یک پرده است که به بازی بی‌رحمانه‌ی موش و گربه‌‌ای تبدیل می‌شود و رابطه‌ مرموز بین این دو فرد را با فراز و فرودهایی به جا و غافل‌گیرکننده به تصویر می‌کشد.

 

- انسان‌ها ممنوعیت را خلق کردند. مثل سوارکارهای مسابقه‌ی پرش از مانع، به نظرشون رسید که جاده‌ی پر‌مانع کمتر کسل‌کننده است. ممنوعیت در آن ها میل جذاب و در عین حال تلخ نافرمانی را به وجود آورد. ولی آدم از این‌که همیشه از همون کوه بالا بره خسته می‌شه. پس آدم‌ها خواستند چیزی پیچیده‌تر از فسق و فجور به وجود بیارن، در نتیجه غیرممکن را آفریدند یعنی عشق رو. (صفحه 25)

- لذت در لحظه است، زودگذره، سطحیه، زود هم از بین می‌ره. در حالی که عشق تداوم داره. یعنی بالاخره محکمه، پر‌ تلاطمه، پابرجاست! عشق زمان را به ابعاد یک داستان می‌بره، مرحله‌های مختلفی درست می‌کنه، پا پیش گذاشتن داره، رد کردن داره، غم و غصه، آه و ناله، شادی، رنج، بالا پایین داره، خلاصه عشق جذابیت راه‌های پر‌پیچ و خم و داره. (صفحه 26)

- از وجود شما یک رایحه‌ای به مشام می‌رسه، بوی زننده‌ی زندگی یکنواخت. بوی دمپایی، آبگوشت، زیرسیگاری تمیز، چمن مرتب و ملافه های خوشبو... در شما نمی‌بینم که خطر کنید تا به خوشبختی متفاوتی از خوشبختی سایرین برسید. همه چیز طبق قاعده و عبوس است. (صفحه 35)

- ریشه‌ی نفرت هیچوقت خود نفرت نیست، چیز دیگه‌ای رو بیان می‌کنه... رنج، ناکامی، حسادت، اضطراب... (صفحه 36)

- در عشق و عاشقی‌های آتشین همه به هم قول ابدیت می‌دن، اما این ابدیت خیلی زود می‌گذره. ... مثل اینه که قول بدین همیشه تب داشته باشید. برای این‌که عشقمون محکم شه جدایی را بهش تحمیل کردم. (صفحه 49)

- روزمرگی دیوارهای فاصله رو برنمی‌داره، برعکس دیوارهای عظیم نامرئی به وجود می‌‌آره، دیوارهای شیشه‌ای، که هر روز بلندتر می‌شن، در طول سال‌ها ضخیم‌تر می‌شن و زندانی درست می‌کنن که توش آدم‌ها هر روز همدیگه رو می‌بینن ولی دیگه هیچوقت به هم نمی‌رسن. (صفحه 62)

 

* کتاب خوب و دوست‌داشتنی‌ای بود. وقتی که شروع به خواندن کتاب کردم هر لحظه امکان داشت خوابم ببرد ولی آن‌قدر عالی کلمات کنار هم چیده شده بودند و آن‌قدر به جا، اشمیت شوکه‌ام کرد که کتاب را تا انتها خواندم.

** سرگرم شدن با این کتاب در ابتدا باعث شد حس گنگ امتحان سخت و مبهم آنزیمولوژی را فراموش کنم. ولی جمله آخر کتاب و انتهای دور از ذهن آن کاری کرد، که به حالت اولیه برگردم و فضاهای سیناپسی‌ام حداقل میزان سروتونین و دوپامین را تجربه کنند.

*** نشر قطره را برای اینکه می‌شود به توضیحات پشت جلدش اعتماد کرد، دوست دارم.

عنوان: نوای اسرارآمیز

نویسنده: اریک امانوئل اشمیت

مترجم: شهلا حائری

نشر: نشر قطره

تعداد صفحات: 96

سال نشر: چاپ اول 1385 - چاپ چهاردهم 1395