صفر- اعتقاداتی که امروزه به نام تشیع به ما رسیده همانند بسیاری از ادیان و مذاهب دیگر مصون از تغییرات و دگرگونی های مختلف در طول تاریخ نبوده است و برای فردی که به دنبال حقیقت است آگاهی از این دگرگونی ها در بستر تاریخی اهمیت زیادی دارد.
صفر ممیز یک- امروزه نگاه غالب مبلغان و عالمان دینی ما در مورد مسائل دینی نگاهی کلامی است. نگاه کلامی معمولا نگاهی محافظه کارانه است و سعی می کند آنچه هست را به بهترین وجه توجیه نماید. علی رغم سودمندی هایی که نگاه کلامی به اعتقادات دینی دارد، دارای کاستی هایی نیز هست که میتواند منشا تاثیراتی باشد.
صفر ممیز دو-کسانی که در تحقیقات دینی پای خود را از حوزه ی دیدگاه کلامی به دین بیرون گذاشته باشند در جامعه ی امروز ما انگشت شمارند و البته علت آن هم معلوم است چون متدولوزی اکثریت علمای ما به همین منوال بوده است و این نوع نگاه را ما خوب بلدیم. اما در پی تحقیقات پژوهشگران غربی کم کم بخشی از متدولوژیهای دیگر برای نقد و بررسی مسائل مختلف برای علمای ما نیز روشن گردید. از جمله ی آن ها علم تاریخ است. قبلا و در معرفی کتاب تاریخ تحلیلی اسلام گفته بودم که تاریخ مجموعه ای از اتفاقات رخ داده در گذشته نیست بلکه سلسله علت ها و معلول هایی در هم تنیده و پیچیده که زیربنای جامعه ی امروزی را میسازد. این نگاه تازه به تاریخ (این مسئله در مورد بسیاری از علوم انسانی دیگر هم صادق است) که البته امروز دیگر آن قدر هم تازگی ندارد (ولی ما همچنان به همان روش قبلی که تمامی مورخان مسلمان -به استثنای ابن خلدون- از آن پیروی کرده اند مُصریم) میتواند از دل خود نظریه های گوناگونی را بزاید که بتواند تمدن بشری را تحلیل کند و برای آینده ی آن برنامه ریزی کند.
یک- "مکتب در فرآیند تکامل" کتابی است که نویسنده ی آن توانسته با استفاده از نگاه تاریخی سیر تطور مبانی فکری تشیع را در قرون اولیه ی اسلامی (سه قرن اول) به دست خواننده بدهد. کسانی که این کتاب را میخوانند در خلال آن به نکات و مسائلی برمی خورند که برای آن ها تازگی دارد و اتفاق افتادن این همه مسئله در دوران ائمه ی شیعه برایشان تعجب آور خواهد بود.
این کتاب در چهار بخش و 6 ضمیمه تدوین شده است. بخش اول کتاب به نام "حقوق و مسئولیت ها: تکامل مفهوم امامت در بعد سیاسی و اجتماعی" به موضوع دیدگاه شیعیان اولیه در مورد جانشینی امامان برای زعامت سیاسی جامعه میپردازد. اختلافاتی که در جامعه ی شیعه در اثر خودداری های امام صادق در ورود به مسائل سیاسی و جدایی برخی و گرایش آنان به فرزندان امام حسن مجتبی از مباحث مطرح شده در این بخش است.
دو- بخش دوم کتاب و از نظر من مهمترین بخش آن به این نام است، "غلوّ، تقصیر و راه میانه: تکامل مفهوم امامت در بعد معنوی و علمی". در این بخش به بحث بسیار مهمی به نام غلو پرداخته شده. غالیان کسانی بودند که در حق ائمه زیادهگویی میکردند و مقام آنان را بالاتر از آنچه هست میدانستند و گاه تا مرز خدایی نیز پیش میرفتند. این فصل از این نظر اهمیت دارد که این گروه و متعلقات بعدی آن ها اثر بسیار زیادی بر دیدگاه تشیع امروزی گذاشتند و میتوان ردپای بسیاری از اعتقادات امروزی ما را در باب تشیع در دخالت ها و بدعت گذاری های آنان پیدا کرد. گروه غلات البته در حالت تعدیل شده ی آن معتقد بودند که ائمه دارای علم غیب هستند و آن ها را موجوداتی فوق بشری و غیرطبیعی معرفی میکردند و معجزاتی را به آن ها نسبت میدادند (همانند دانستن زبان همه ی انسان ها و حتی پرندگان و حیوانات، آمدن نام امامان در کشتی نوح و صحف ادریس و . . .) و در این راه از جعل حدیث و آوردن آن احادیث در خلال کتب معتبر شیعه نیز دریغ نمیکردند. اما اصحاب خاص ائمه به شدت با نسبت هرگونه صفات فوق بشری به آنان مخالف بوده و امامان را فقط دانشمندانی پرهیزکار (علماء ابرار) میدانستند اما تبعیت از امام را نیز به عنوان جانشین بر حق پیامبر لازم میدانستند. برای مثال عبدالله بن ابی یعفور که از خاص ترین اصحاب امام صادق بود یک بار گفت و گویی با یکی از خدمتکاران امام انجام داد که آن خدمتکار ائمه را هم ردیف پیامبران می شمرد و ابی یعفور با او مخالفت می کرد و سپس امام نیز سخت ابی یعفور را تایید کرد. در این میان و در قرون اولیه ی اسلامی دانشمندان و راویان مدرسه ی قم به شدت با غالیان برخورد میکردند و حتی راویانی این گونه روایات را را از شهر اخراج میکردند. وارد شدن احادیث جعلی بسیار در متون حدیثی شیعه بدانجا رسید که زراره بن اعین که بزرگ ترین دانشمند شیعه در نیمه ی اول قرن دوم هجری است آرزو می کرد کاش می توانست آتشی افروخته و تمام منقولات شیعه را بسوزاند. مولف کتاب از قول برخی بزرگان نقل می کند که حتی کتاب های معتبر شیعه نیز از این نظر مصون نبودند مثلا برخی، از کل 16199 حدیث کتاب کافی 9485 حدیث آن را ضعیف و غیرمعتبر میدانند.
سه- بخش سوم با نام بحران رهبری و نقش راویان حدیث به بحث اختلافات به وجود آمده در میان شیعیان در مورد بحث امامت میپردازد. با مطالعه ی این بخش فِرق های مختلفی که در طول سه قرن نخستین و مخصوصا در دوران غیبت صغری در بحث امامت به وجود آمدند مورد بررسی قرار میگیرد. بخش چهارم کتاب نیز به مناظرات کلامی و نقش متکلمان میپردازد. در این بخش نقش کلام و کلامیان در تطور نظریات شیعه مورد بررسی قرار میگیرد.
چهار- سید حسین مدرسی طباطیایی نویسنده ی این کتاب است که البته آن را به زبان انگلیسی نوشته و توسط هاشم ایزدپناه ترجمه شده است. مدرسی طباطبایی دروس حوزوی را در قم نزد اساتید مختلف خوانده و سپس در سال 1361 دکترای خود را در دانشگاه آکسفورد به اتمام رسانده و از آن به بعد در دانشگاه پرینستون آمریکا تدریس میکند.
پنج- نسخه ای که من دارم چاپ نهم کتاب و با قیمت 15500 تومان است و توسط انتشارات کویر منتشر شده. البته این کتاب منتقدان زیادی داره که با یک جست و جوی اینترنتی میشه بخشی از اون ها رو مطالعه کرد.
