روح ماهیگیر

عنوان: روح ماهیگیر

نویسنده: اسکار وایلد

مترجم: کیومرث حاجی نثرالله

نشر: ابجد

تعداد صفحات: 72

سال نشر: چاپ اول 1373 - چاپ دوم 1384

* نوشتن در مورد این کتاب برایم بسیار سخت است. طوری که حتی نمی خواستم در موردش چیزی بنویسم. یادم نمی آید چه کسی اسکار وایلد را به من معرفی کرد یا کِی و کجا با نام او آشنا شدم که وقتی کتاب را دیدم، ذوق زده شدم. اما خواندن کتاب، برخلاف انتظارم لذت بخش نبود.

فکر میکنم حسی که داریم و مکان و زمانی که در آن کتاب را می خوانیم، به شدت در تأثیر کتاب نقش دارد. من این کتاب را در شرایط خوبی نخواندم و صرفا هدفم از خواندن آن بیدار ماندن بود! فونت درشت کتاب من را یاد کتاب هایی می انداخت که در بچگی با همراهی عمه ام، یواشکی در انباری خانه پدربزرگم پیدا می کردیم و می خواندیم. کتاب هایی که شاید چیز زیادی از آن ها نمی فهمیدیم اما فقط از نوبتی بلند خواندنشان لذت می بردیم. روح ماهیگیر تنها برای من، زنده کننده ی چنین خاطراتی بود.

امروز از صبح دوبار دیگر هم کتاب را ورق زدم. بعضی بخش هایش را چندبار خواندم ولی جز یک سری مفاهیم، مثل تصمیمات بی بازگشت، زیاده خواهی، حرص و عدم دوراندیشی، چیز خاصی دست گیرم نشد. اما وقتی Fisherman's Psyche را سرچ کردم، متوجه شدم که با یک شاهکار سروکار داشتم. کتابی که با نثری ساده حاوی مفاهیم بسیار عمیقی است که متاسفانه من قادر به درک آن ها نبوده ام.

 

روح ماهیگیر که ترجمه ای اقتباس گونه از نسخه ی خلاصه شده ی کتاب Fisherman's Psyche است، در مورد ماهیگیر جوانی است که برای رسیدن به معشوق متفاوت اش -دختر دریا - علی رغم تمام مخالف ها، هشدارها و خواهش ها، روحِ خود را از بدنش جدا می کند تا به دریائیان بپیوندد.

برزخ اما بهشت

برزخ اما بهشت تصویری از زندگی زنی است با روحی زخم خورده، که پس از پایان دادن به زندگی مشترک سراسر رنجبارش، به نزد خانواده اش باز میگردد تا در آن مامن مالوف ، آلام گذشته اش را به فراموشی بسپارد. غافل از این که تنهایی زن، رنج مضاعفی است که بر شمار زخم هایش می افزاید.... با این همه، این بار، روزگار جفاکار گویی بر آن است تا آرامش از دست رفته را با حضور عزیزانش به او باز گرداند.

این کتاب به شکل رمان و متن بسیار جذاب دید جامعه را نسبت به یک زن مطلقه به خوبی نشان میدهد. زنی که گناهی ندارد و فقط برداشت اشتباه اطرافیان روح آزردشو آزرده تر میکنه.

عقاید یک دلقک

این کتاب دربارهٔ دلقکی به نام هانس شنیر است که همسرش ماری او را ترک کرده و به همین دلیل دچار افسردگی شده و مرض‌های همیشگی‌اش، مالیخولیا و سردرد تشدید یافته. از این رو برای تسکین آلام خود به مشروب رو آورده‌است. به قول خودش «دلقکی که به مشروب روی بیاورد، زودتر از یک شیروانی ساز مست سقوط می‌کند». فقط دو چیز این دردها را تسکین می‌دهند: مشروب و ماری. مشروب یک تسکین موقتیست ولی ماری نه. ولی او رفته.

سبک کتاب و توصیفات لحظات رمانتیک ان خیلی شبیه به کتاب های امیر خانی است 

در نقاط مختلف این کتاب اعتراض به دینداری و کاتولیک بودن دیده میشه به صورتی که عامل تمام بد بختی های هانس بازگشت به دین ، ماری است. 

نویسنده جامعه ی دیندار و کاتولیک آن زمان را به جامعه ریا‌کار و نون به نرخ روز خور نشان می دهد که افراد آن با تغییر زمان اعتقادات و افعالی کاملا متضاد با تفکرات گذشته دارند.

شب قدر و دیسکو ریسکو: معرفی رمان بیوتن

1-    "سجده روی چوب صحیحه اما بوی تعفن می ده ...

به این فکر می کند که :

نماز من از سقف اینجا که بالاتر نمی ره  ...

و این جاست که سر و کله ی سهراب پیدا می شود و می گوید  :

چرا فکر می‌کنی تو از سوزی بهتری ؟ شما مقدس‌ها خیال می‌کنید چون روزی هفده‌ بار می‌گویید سمع الله لمن حمده، خدا فقط صدای شما را می‌شنود. خدا لوطی‌تر از آن است که فقط صدای امثال تو را بشنود. سمع الله لمن کفره هم درست است... سوزی را نگاه کن!

سوزی را نگاه می‌کنم. توی صحنه آمده است و به میز ما نگاه می‌کند . گنده بک دارد به مسوول سینتی سایزر اشاره می‌کند تا جاز تندی را بگذارد. سوزی نگاهی به جمع می‌کند و شال روی شانه‌اش را پرت می‌کند روی صحنه و با حرارت تمام شروع می‌کند به رقصیدن...

سوزی صورت مثالی نماز توست. نماز تو با رقص سوزی چه تفاوتی داشت؟! هر دو به چشم جماعت می آمدند... خوب نگاهش کن! عین نماز توست . هر دو توی چشم مردم، هر دو تا از سقف هم بالا نمی‌روند... نه ثواب تو، نه عقاب او ...

سهراب راست می‌گفت. آمده است و جنازه‌ی رفیقش را پیدا کرده است.آمده است و سر جنازه ‌ی رفیقش نشسته است و روضه می‌خواند .کدام روضه‌خوان می‌توانست صورت مثالی نماز بخواند و نماز آدم را وصل کند به تاپ لِس دنس سوزی و این چنین اشک از آدم بگیرد..."

در این صحنه، داستان رمان جوری شکل می­گیرد که ارمیا به دنبال سوزی به یک دیسکو ریسکو می­رود و شب قدر را در آنجا سر می­کند . . . قطعه­ای بود از رمان بیوَتَن نوشته­ی رضا امیر خانی.

2-  امیرخانی شاید صاحب پرفروش­ترین رمان­های تولید داخل باشه. نویسنده­ای صاحب سبک و بسیار خلاق. اصلا از نظر من مهم­ترین و برجسته­ترین ویژگی نوشته­جاتِ (مثل سبزی­جات، ظاهرا پسوند "جات" نشون دهنده­ی انواعه با "ها" و "ان" که جمع رو میرسونن متفاوته) امیرخانی خلاقیت بیش از حد اوست. همین خلاقیت باعث شده که رمان هاش و البته کتاب دیگرش جزو پرخواننده­ترین کتاب­های ایران باشه. نوع سبک نوشتار، نوع صفحه­بندی و انتخاب نام فصل­ها، انتخاب اسامی شخصیت ها و حتی نام­آوا ها و صداهای موجود در رمان­ها طوری انتخاب می­شوند که خواننده پس از کشف چرایی انتخاب فلان اسم حظ زیادی می­برد و غافلگیر می­شود. از دیگر ویژگی­های امیرخانی که باعث شده کارهایش خوب از آب در بیاید این است که صحنه­های توصیفی او همه برخاسته از واقعیت است. مثلا او برای نوشتن همین رمان بیوتن حدود یک سال به آمریکا می­رود و در آنجا زندگی می­کند (البته علت رفتنش به آمریکا شاید فقط نوشتن رمان نبوده!).

3-  بیوتن رمانی است که در آن "ارمیا" -شصیت اصلی داستان- در پی معشوقش آرمیتا به آمریکا (لَند آو آپورچونیتیز) سفر می­کند. و در این ینگه­ی دنیا بسیاری از پیش­فرض­ها و برنامه­ریزی­های معمول ذهنی او به هم می­ریزد و نیمه­ی سنتی و مدرن ذهنش با همدیگر درگیر می­شوند. اتفاقات فراوانی که برای یک آدم مذهبیِ جنگ رفته می­تواند منشا چالش­های فراوان ذهنی باشد. از مشکلات مسکن و کار گرفته تا  قرارگیری او در دیسکو ریسکو در شب قدر تا شرکت در افطاری حاج عبدالغنی سرمایه­دار معروف عرب که: "یک نفر را با بلیت دوسره­ی دلتا به خرج ایسلام کلاب فرستاد رصدخانه ی گریفیث، نردیکی لوس آنجلس تا ماه را ببیند و عید فطر را یک روز زودتر اعلام کند" و در انتها اتهام به قتل و رفتن به دادگاه . . ..

4-  از نمونه های خلاقیت امیرخانی در این کتاب می­توان به تبدیل آوای "آلبالا لیل والا" اشاره کرد. آلبالا لیل والا قسمتی از آهنگی است که بیشتر فقرای آمریکایی و سیه پوستان آنجا گوش می دهند و از همان صفحات اول کتاب که آن را از یک سیلوِر من (گدای خیابانی) می­شنود تا به آخر همه جا تکرار می­شود و یک جا تبدیل می­شود به ذِکر ارمیا در شی قدر:

-    "داداش! گرفتاری که ناراحتی ندارد ... گرفتاری مالِ عشق است، مالِ رفاقت است ... فرمود اَلبَلاءُ لِلوَلاء ... گرفتاری مالِ رفاقت است...

سهراب ارمیا را در آغوش می‌فشارد.

-         دوستت دارد لامذهب! اََلبَلاءُ لِلوَلاء ... اَلبَلاءُ لِلوَلاء

{...}

و ارمیا شروع می‌کند به تکرارِ ذکرِ شبِ قدرِ امسال‌ش:

- آلبالا لیل والا... آلبالا لیل والا ... اَلبَلاءُ لِلوَلاء ... گرفتاری مالِ عشق است ... مالِ رفاقت است... اَلبَلاءُ لِلوَلاء."

یا از دیگر قسمت های جالب کتاب جاهای است که حرف از پول زیاد می­شود و هرجا مقدار زیادی پول در متن کتاب بیاید یک علامت سجده (همانند سجده های قرآن) در حاشیه­ی کتاب درج می­شود.

5-  بیوتن رمانی خواندنی است که به علت موضوع جالب و همچنین نثر گیرا و پر از خلاقیت و غافلگیرکننده­ی امیرخانی، خواننده را پای کتاب می­نشاند و او را راغب به خواندن می­کند.

 

 

 

پنج نفری که در بهشت ملاقات میکنید

کتاب "پنج نفری که در بهشت ملاقات میکنید" یکی دیگه از کتاب های میچ آلبوم است. این کتاب هم مثل بقیه کتاب های میچ آلبوم نثر روان و گیرایی داره. کتاب در مورد کهنه سربازی به اسم ادی که بعد از جنگ توی یه شهربازی مشغول نگهداری از دستگاه ها میشه. ولی با گذر زمان هر روز حس میکنه که زندگیش بی معنی و یکنواخته و سرشار از احساس تنهایی و پشیمانی. در نهایت ادی سن 82 سالگی و در روز تولدش وقتی که میخواد یه دختر بچه رو که از یکی از دستگاه ها سقوط میکرده نجات بده میمیره. ادی در زندگی بعد از مرگ میبینه که به جایی مثل بهشت نرفته و در عوض با پنج نفری روبرو میشه که هر کدوم یه نقشی توی زندگیش داشتن و هر کدوم سعی میکنن تا با نشون دادن چیزهایی که ادی در زندگی زمینی خودش اون ها رو ندیده و ازشون خبر نداشته به نحوی بهش کمک کنن تا معنایی برای کل زندگیش و به خصوص آخرین عملش یعنی نجات دختر بچه پیدا کنه. 

پنج نفری که در بهشت ملاقات میکنید 

Five people you meet in Heaven

نویسنده: میچ آلبوم، مترجم: پاملا یوخانیان، نشر کاروان

مقایسه ی دو رمان دنیای قشنگ نو و 1984

1-1- "جورج اوروِل" نویسنده ی معروفی است که اگر بخوام به طریقه ی علما معرفیش کنم میشه "اورول صاحب مزرعه­ ی حیوانات" (مثل آخوند خراسانی صاحب کفایه). شاید خیلی­ ها کتاب بی­ نظیر مزرعه ­ی حیوانات رو خونده باشن (اولین ترجمه­ ی این کتاب با نام قلعه ­ی حیوانات منتشر شد و بیشتر با این نام شناخته میشه، اسم انگلیسی کتاب Animal farm هه . . . ترجمه­ ای که انتشارات نیلوفر منتشر کرده رو من با متن انگلیسی مقابله کردم . . . دقیق و زیباست و به نام مزرعه­ ی حیوانات منتشر شده. مترجم: صالح حسینی). اما اصلا با مزرعه ­ی حیوانات کاری ندارم و قصد دارم کتاب دیگری رو از اورول معرفی کنم: 1984

2-1- هزار و نهصد و هشتاد و چهار (nineteen eighty-four)، به لحاظ اهمیت شاید دومین کتاب معروف اورول باشه. در این کتاب نویسنده دنیایی رو متصور شده که در اون سردمداران حکومت برای ادار­­ه ­ی دنیا بر تمامی زیردستان خودشون احاطه­ ی کامل دارند. رهبر حزب، برادر بزرگ (Big Brother) با این شعار حکومت می­کنه: big brother is watching you. برادر بزرگ شما را می­ بیند (فعل استمراری). احاطه­ ی حکومت بر تمامی جنبه­ های شخصی و اجتماعی افراد است و هیچ کس بدون اجازه­ ی حزب آب هم نمیتونه بخوره. در خونه­ ی هر کسی وسیله ­ی به نام telescreen وجود داره که یک تلویزیون دوطرفه ­است یعنی هم برنامه پخش میکنه (خودتون حدس بزنین تو همچین دنیایی چه برنامه ­هایی قراره پخش بشه) و هم با چشم الکترونیکی مردم کنترل میشن و تله­اسکرین افراد پیوسته باید روشن باشه.

3-1- اما داستان کتاب حول مردی به نام "وینستون اسمیت" شکل می­گیره که با "جولیا" یکی از دخترهای حزب آشنا میشه. وینستون آدمیه که معتقده حزب داره به مردم دروغ میگه و برای حکومت کردن با حربه­ ی تبلیغات  سر مردم رو شیره می ماله. وینستون اول فکر میکرد که جولی جاسوسه اما بعدها که با هم ارتباط بیشتری پیدا میکنن میفهمن که عقایدشون شبیه به همه. حکومت تمامی روابط دختر و پسر رو کنترل میکنه (وزارتی وجود داره به نام وزارت عشق!) اما این دوتا گنجیشک عاشق دور از دید ناظر کبیر با هم ارتباط پیدا میکنن و همراه هم در مقابل عقاید تحمیلی حزب مبارزه میکنن.

4-1- انتشارات نیلوفر با ترجمه­ ی صالح حسینی (مترجمی ماهر) این کتاب رو منتشر کرده. البته باید بگم که متن کتاب کشش و جاذبه­ ی مزرعه­ی حیوانات رو نداره اما به هر حال یکی از معروف­ترین رمان­های دنیاست و مطالب خیلی مهمی رو انتقال میده.

1-2  جامعه­ ی دیگری رو فرض کنید که در اون  همه چیز آزاده، هیچ محدودیتی وجود نداره. همه­ی نیازهای انسان بلافاصله تامین میشه. هیچ دغدغه­ ی خاطری وجود نداره. همه چیز شادی است و سرگرمی. فقر ریشه­ کن شده. همه­ی مردم به یک زبان حرف میزنن. هیچ محدودیتی برای روابط وجود نداره. آزادِ آزاد. به مدد "هنری فورد"، تکنولوژی تونسته تمامی مسائل دردسرساز زندگی انسان رو پر کنه. خانواده­ای وجود نداره که کسی بخواد به خاطرشون حرص بخوره و بچه بزرگ کنه . . . هیچ قید و بندی موجود نیست. اگر احیانا اتفاقی بیفته و یک نفر کوچکترین ناراحتی پیدا کنه فی­ الفور قرص مخدری رو میخوره که دردش رو تسکین میده البته در این دنیا هنوز کسانی هستن که به روش قدیمی زندگی میکنن (وحشی­ها!!) به طور طبیعی ازدواج میکنن، بچه­ دار میشن و از تمامی عواطف انسانی از قبیل درد و رنج هم بهره دارن.

2-2- مطالبی که گفته شد مربوط به رمانی هست به نام "دنیای قشنگ نو" (Brave new world) نوشته­ی "آلدوس هاکسلی". در طی این رمان خوش­خوان و جذاب، و به دنباله ­ی مجموعه­ای از اتفاقات، یکی از نقش­های اصلی اون به نام "لنینا" به "وحشی­کده" (Savage reservation) میره و اونجا با پسری به نام "جان" آشنا میشه و این دو یک دل نه صد دل عاشق هم میشن. اما نوع نگاه جان و لنینا به عشق  کاملا متفاوته. در ادامه، جان به دنیای قشنگ نو میره و اتفاقات بسیار جالبی برای اون­ها میفته. یکی از زیباترین قسمت­های کتاب اونجاییه که جان با یکی از مدیران این دنیا گفت و گو میکنه و بهش میگه شما با یاد خدا چی کار میکنین بالاخره هرکسی وقتی مشکلی پیدا میکنه به خدا پناه میبره . . . و جواب می شنوه نکته اینجاست که اصلا اینجا کسی مشکلی پیدا نمیکنه که بخواد فکر کنه یا به خدا پناه ببره.

3-2- این کتاب رو هم انتشارات نیلوفر چاپ کرده با ترجمه ­ی بسیار زیبای سعید حمیدیان. ترجمه­ی این کتاب کار سختیه چون نویسنده خودش شاعره و در اون کلماتی رو ساخته . . جملاتی رو به کنایه گفته و . .. از اون دست کتاب­هایی بود که به علت قشنگیش یکسره خوندمش.

1-3- دو دنیا در این دو رمان نشون داده شد. 1984 جهانی رو به تصویر میکشه که در اون همه چیز تحت کنترله و جنبنده­ای بدون نظارت اون­ها تکون نمیخوره و هیچ کس حق تفکر رو نداره اما در دنیای دوم اصلا کسی مجال تفکر رو پیدا نمیکنه و از این رو با اربابان خودشون کاری ندارن چون براشون مهم نیست.

2-3- نفس مقایسه­ ی این دو رمان رو در یکی از کتاب­هاب مرحوم دکتر صادق طباطبایی دیدم. ایده از اونجاست (حق کپی ­رایت محفوظ (: )

ایمان تاجی

برای یک روز بیشتر

آشنایی من با میچ آلبوم برمیگرده به ۱۰-۱۵ سال پیش و یک فیلم که از تلویزیون پخش شد. اسم فیلم "سه شنبه ها با موری" بود و در مورد مرد جوانی بود که سه شنبه های ماههای آخر زندگی استاد پیرش رو باهاش میگذروند. البته زمانیکه فیلم رو دیده بودم شناختی از آلبوم نداشتم اما بعدها دیدن کتابی با همین نام بهانه ای شد برای آشنایی با میچ آلبوم. معرفی این کتاب باشه برای فرصتی دیگر. امروز میخوام کتاب دیگه ای رو از آلبوم معرفی کنم به نام "برای یک روز بیشتر".

قهرمان داستان چارلز، مردی است شکست خورده، نه تنها از نظر شغلی که از آخرین شغلش اخراج شده، نه تنها از لحاظ خانوادگی که پس از طلاق از همسرش حتی دخترش هم او را به جشن عروسیش دعوت نکرده، بلکه از حیث اخلاقی و عزت نفس کلکسیون ناخوشایندیهاست.

در پی اتفاقاتی که در داستان می افته، قهرمان شکست خورده این فرصت را پیدا می کنه تا یک روز رو با مادر مرحومش بگذرونه. معجزه ی محبت بی انتهای مادر و شناخت بهتر او در خلال ماجراهایی که رخ می ده، اثر شگرفی بر شخصیت چارلز می گذاره. مروری بر رفتار پدر و مادر چارلز که در واقع نماینده دو شیوه تربیتی هستن، نکات جالبی رو در مورد نتایج این روش ها ارایه میده.

برای یک روز بیشتر ادای دین آلبوم به مادران فداکار و بی توقعیست که در رنج ها، مردانه سنگ زیرین آسیابند.

من این کتاب رو با ترجمه منیژه جلالی خوندم.

شمس در کنار ما

پیشتر در این وبلاگ مطلبی بیان شد که هرکه بخواهد با زندگی و احوالات مولوی آشنا شود یکی از بهترین کتابها کتاب قمار عاشقانه است. براستی شاید هیچکس در عمر خود باندازه عبد الکریم سروش مثنوی را نکاویده باشد و با آن دمخور نبوده باشد. البته نمیدانم تا چه حد به افقهای متعالی این کتاب نزدیک شده و این قضاوتی است که در حد فهم و ادراک بنده و امثال بنده نیست. بهر حال یکی از بهترین توصیفات از حالات روحی و آشنایی شمس و مولوی در این مجموعه سخنرانی ها انجام گرفته است. اما برای شناختن مولوی و تحول روحی اش و زندگانی شورانگیزش باید شمس را شناخت. پیشتر از چاپ مقالات شمس زندگی این عارف ناشناخته در هاله ای از ابهام پوشیده بود. سختی کار چاپ مقالات شمس به حدی بود که حتی بدیع الزمان فروزانفر که می خواست تمام آثار مربوط به حوزه زیستی مولوی را تصحیح کند از انجام آن تن زد. مقالات شمس سلسله گفتارهای اوست در قونیه برای مریدان مولانا و حلقه او. و چون کتاب حالت گفتار نوشت دارد یعنی مجموعه یادداشتهای مستمعان است اختلاف نسخه های اصل کتاب فراوان است و همین کار تصحیح و نشر کتاب را سخت میکند. خوشبختانه به همت دکتر محمد علی موحد، دانشی مردی از خطه آذربایجان مقالات شمس چاپ شد و به خوبی چاپ شد. این کتاب را خوارزمی چاپ کرده و علاقمندان میتوانند تهیه کنند. اما موحد به چاپ مقالات بسنده نکرد. زندگی شمس را در کتابی به نام "شمس تبریزی " به رشته تحریر در آورد. کتاب را ابتدا طرح نو چاپید و سپس نشر نو با اندکی اضافات. موحد در این کتاب با استفاده از اطلاعات تاریخی پیرامونی و همچنین مقالات شمس سناریوی زندگانی شمس را به تصویر کشیده و با دخالت دادن مایه های خیال تا آنجا که به اصل مطلب زیانی نزند شمس را دوباره زنده کرده است گویی که با ما می زیسته و همه ما ازو خاطراتی خوش داریم. کم پیش می آید کتابی را دوبار بخوانم وای این کتاب را دوبار خوانده ام و قصد دارم باز هم بخوانم. این کتاب کلاسی است برای کسی که می خواهد  بیوگرافی نویسی و شرح حال نویسی را بیاموزد. تحفه ایست نادر که کمتر میتوان سراغش را در کتاب های مشابه دید.

البته من این کتاب را آزموده ام. دوستی کتاب را نزد من دید و پرسید چه میخوانی؟ کتاب را به او دادم. با خواندن صفحاتی چنان مجذوب شد که با وجود این که کنکور داشت کتاب را زمین نگذاشت و خواند. الغرض برای شناخت مولانا باید شمس را شناخت و اینک بخت با ما یارست چرا که به مدد اثر ارزشمند محمد علی موحد میتوانیم شمس را زنده تر و بهتر از  مولانا دریابیم.

دو کتاب برای آموزش ترجمه

1- امروزه ترجمه و صنعت ترجمه و میزان شیوع آن با گذشته تفاوت بسیاری کرده است. در زمان های دورتر افراد کمی به زبان های بیگانه آشنایی داشتند و همان­ها بودند که اگر ذوقی هم داشتند دست به کار ترجمه می­زندند و آثارشان در جامعه منتشر می­شد. اما شاید بتوان گفت که امروزه همه­ی دانشگاه رفته­ها حداقل طعم کوچکی (شیرین یا تلخ) از ترجمه را تا حدودی چشیده ­اند. نفوذ زبان­های بیگانه به خصوص زبان انگلیسی باعث شده که تقریبا تمامی جوانان امروزی اندک آشنایی (آشناییَک) و شناختی از این زبان­ها داشته باشند. و البته با همه ­ی محسّنات این مسئله در زمینه ­ی ترجمه گاه مشاهده می شود که این آشناییک باعث شده تا برخی خیال کنند می­توانند دست به ترجمه بزنند و کتاب چاپ کنند (از جمله خودم  در دوران کارشناسی به فکر افتاده بودم که ترجمه­ای از کتابی تخصصی را شروع کنم و شروع کردم و تقریبا تا هشتاد درصد کار پیش رفتم اما به طور کلی منصرف شدم و فهمیدم که این کارم به هیچ دردی نمی­خورد و اصلا هیچ ارزشی نخواهد داشت . . .). اما به هر حال شاید کسی به ترجمه علاقمند باشد (از جمله خودم) و بخواهد در آن متبحر شود. برای همین در اینجا قصد دارم دو کتاب بسیار بسیار مفید در باب ترجمه و اصول آن را معرفی کنم.
2- اول باید بگویم که ترجمه را می­توان به دو بخش تقسیم کرد: نظری و عملی. از دومی شروع میکنم که مربوط است به حوزه­ ی عمل و تجربه . . . اینجا محل تمرین است و تمرین و تمرین و چه بسا مترجمانی که در زمینه­ ی ترجمه تحصیل نکرده­ اند و از نظریات آن کمتر آگاهند اما در ترجمه دستی روان و فکری پویا دارند. اما ترجمه ­ی نظری مربوط است به نظریات و تئوری­هایی که در باب ترجمه و اصول آن وجود دارد. طرز تفکر عام در مورد کسی که در رشته­ ی مترجمی زبان تحصیل می ­کند آن است که این فرد باید بتواند یک ترجمه­ ی خوب را فی­ الفور تحویل بدهد، اما قضیه کمی متفاوت است. یک دانشجوی مترجمی زبان بیشتر به نظریات ترجمه می­پردازد تا به ترجمه ­ی عملی. همین دیدگاه در مورد یک دانشجوی ادبیات یا تاریخ هم وجود دارد. یک متخصص ادبیات کسی نیست که همه­ ی شعرها را بلد باشد و همه­ ی کتاب های ادبی را بشناسد و خودش هم احیانا شعر بگوید (که این آخری خیلی مواقع برعکس هم می­شود به قول سید حسن حسینی: شاعری وارد دانشکده شد/ دم در ذوق خود را به نگهبانی داد!)، یک متخصص ادبیات کسی است که به روش­های نقد ادبی و روش­های تحلیل و تفسیر متون آگاهی داشته باشد وگرنه حافظ خواندن و فال گرفتن و این جور چیزها را که به راحتی می­توان آموخت. یک متخصص ادبیات (ادبیات­دان) سیری منطقی از تطور و تحول متون را می­بیند و با توجه به آن می­تواند در این حوزه نظریه بدهد اما یک ادبیات­خوان صرفا به حوزه­ ی ادب -که متاسفانه در فرهنگ ما بیشتر به شعر اطلاق می­شود- علاقه دارد و آن­ها را می­خواند. در مورد تاریخ هم همین­طور است و بسیاری علوم انسانی دیگر.
3- در هر حال با این مقدمه­ ی طولانی وارد اصل قضیه می­شویم و دو کتاب ارزشمند و شاید بهترین­های این عرصه را معرفی می­کنم. نویسنده­ ی این کتاب­ها از مترجمان زبردست کشور هستند و تجربه ­ی سال­ها ترجمه را در کتاب­های خود به اشتراک گذاشته­ اند. کتاب­های مذکور بیشتر به جنبه­ ی عملی ترجمه پرداخته­ اند و از این لحاظ می­توانند مورد استفاده­ ی همه ­ی ترجمه­ دوستان قرار گیرند.
4-کتاب اول: کتابی است به نام "ترجمه­ کاوی" به نویسندگی بهاءالدین خرمشاهی. این پسوند "کاوی" در کنار "پژوهی" از پسوندهایی است که همین آقای خرمشاهی آن ها را زنده کرده و کلمات زیبایی را با آن­ها ساخته: قرآن ­پژوهی و حافظ ­پژوهی نیز دوتا از برساخته­ های این ادیبند. کتاب در هشت بخش تدوین شده و خرمشاهی هرچه در زمینه­ ی ترجمه داشته و نداشته در همین کتاب گذاشته. بخش اول درآمد است که پنج گفت و گو و دو نقد را در خود جای داده. گفت و گوها در مورد کلیات ترجمه و اهمیت آن بوده­ اند که البته خواندنیند. کاری به این ها نداریم و وارد بخش دوم می­شویم. این بخش هسته­ ی مرکزی کتاب را تشکیل می­دهد و "اصول و مسائل ترجمه" نام دارد. من نام برخی از زیربخش­های این فصل کتاب را اینجا می ­آورم و همین نام­ها برای دانستن فحوایشان و البته اهمیتشان کافی است.  
- دانستن زبان مبدا
- زبان مقصد
- مهارت نویسندگی
- ترجمه فن است یا هنر؟
- ترجمه ­ی اصطلاحات
- ترجمه­ ی ضرب­ المثل­ها
- ترجمه ­ی شعر
- مراجعه به فرهنگ­ها
- ضرورت پژوهش برای ترجمه
- اختیارات مترجم
-  بوی ترجمه
-  ترجمه ­ی آزاد
- . . .
بیشتر زیربخش­ها را در اینجا آوردم تا دیگر نیازی به توضیح اضافی نباشد. تمامی موضوعات مطرح شده مسائلی هستند که یک مترجم مستقیما با آن ها سر و کار دارد.
5- بخش سوم کتاب فصل بسیار مهمی است به نام "تاثیر انس با ادبیات دیروز در ترجمه ­های امروز" که در آن به اهمیت مطالعات ادبی مترجم در زبان مقصد پرداخته. در بخش چهارم مروری شده است بر ویژگی­های تمامی فرهنگ­های دوزبانه در دو قرن اخیر اعم از عربی-فارسی و انگلیسی-فارسی. همین­جا باید ذکر کنم که خرمشاهی مترجمی سه زبانه است و کارهای ترجمه­ایِ او چه از زبان عربی و چه انگلیسی از ترجمه­ های تراز اول این حرفه در زبان فارسی است.
بخش پنجم و ششم با نام نظرها و نکته ها (1 و 2) تمامی مقالات کوتاه خرمشاهی در باب ترجمه تا به امروز را جمع ­آوری کرده است. موضوعات بسیار مهمی نیز در این بخش مطرح شده است: انتخاب کتاب برای ترجمه، تبدیل تاریخ و اوزان و مقادیر، ترجمه­ ناپذیری، ترجمه دشوارتر است یا تالیف؟، شکستن جمله ­های بلند و . . . . در بخش هفتم نویسنده به امر واژه ­گزینی پرداخته و نمونه ­هایی از ترکیب­ سازی ها را در زبان فارسی توضیح داده است. در بخش آخر کتاب هم نمونه هایی از متون عربی و انگلیسی و متن فارسی ترجمه شده­ ی آن قرار داده شده است. به قول خرمشاهی این کتاب در واقع یک راهنمای ترجمه یا بهتر بگوییم یک کتاب دستی ترجمه (A handbook of Translation) است.
6- اما کتاب دوم مجموعه مقالاتی است از کریم امامی مترجم زبردست و استاد ترجمه­ ی کهنه ­کار که در دوجلد به نام "از پست و بلند ترجمه" توسط انتشارات نیلوفر به چاپ رسیده است. جلد اول کتاب در زمان حیات امامی منتشر شده اما جلد دوم به او وفا نکرد یا میشود گفت او به جلد دوم وفا نکرد و زحمت جمع آوری مقالات جلد دوم را عبدالحسین آذرنگ بر عهده گرفت. جنبه­ ی عملی این کتاب نسبت به ترجمه­ کاوی بیشتر است. امامی در مقالات خود مثال­های بسیار زیادی از فرآیند ترجمه و انتخاب واژگان و جمله­ ها زده است که برای خواننده­ ی در پی آموختن اصول ترجمه بسیار مفید خواهد بود. به علاوه امامی یک مترجم دوطرفه است و شاید ترجمه­ های فارسی به انگلیسی او معروف­تر از انگلیسی به فارسیَ­ش باشد.
7- جلد اول شامل هفت مقاله است. مقاله­ ی اول در مورد ترجمه­ ی شعر "تولدی دیگر" فروغ فرخزاد به انگلیسی است به نام "از خاک به خاک، از جان به جهان". این ترجمه در زمان خودش خیلی صدا کرد و بسیار مورد توجه قرار گرفت. در این مقاله نویسنده چگونگی انتخاب برخی کلمات معادل برای برخی کلمات چند وجه در شعر تولدی دیگر را با شرح کامل توضیح می­دهد. مقاله­ ی دوم: "مسئله­ ی لحن در ترجمه یا چگونه از کلاغ فرنگی بلبل پارسی­گو نباید ساخت!" به این مسئله می­پردازد که مترجم باید لحن نویسنده­ ی اصلی را حفظ کند و هر طور که دلش می­خواهد ننویسد. این مقاله با تحلیل چند ترجمه از یک پاراگراف رمان ناطوردشت اثر ج. د. سَلینجر، مسئله­ی لحن در ترجمه را کاملا روشن و واضح به خواننده منتقل می­کند. مقاله­ی سوم در مورد "ترجمه ­ی عام­فهم و خاص­ پسند" کتاب معروف حاجی­ بابای اصفهانی اثر جیمز موریه است. "پدیده­ ای به نام ذبیح ­الله منصوریِ مترجم"، نام مقاله­ ی چهارم است. پنجمین مقاله گزارش کار ترجمه ­ی شعر "صدای پای آب" سپهری است. ششمین مقاله ترجمه­ ی تازه ای از رباعی های خیام به انگلیسی است. توضیح اینکه معروف­ترین ترجمه ­ی انگلیسی از رباعیات خیام از آنِ فیتز جرالد است. اما جرالد رباعیات را آن­قدر آزاد ترجمه کرده که گاه تشخیص و کنار هم قرار دادن متن و ترجمه­ی آن مشکل است. در اینجا یکی از ترجمه­ های امامی را برای نمونه می­ آورم:

When sweet life departs from your body and mine,

A brick or two will be laid on your grave and mine,

And then, to make bricks for fresh graves,

They will pour into a mould your dust and mine.

از تن چو رفت جان پاک من و تو/ خشتی دو نهند بر مغاک من و تو/ و آنگاه برای خشتِ گور دگران/ در کالبدی کشند خاک من و تو.
مقاله­ ی هفتم و بلندترین مقاله­ ی کتاب، هم ­اسم خود کتاب است یا بهتر بگویم این کتاب، هم ­اسم این مقاله شده. که بحث و فحص کاملی از مقدمات لازم برای ترجمه کردن و مترجم شدن دارد. مقاله ­ی بسیار مفیدی است و فشرده­ ای از همه چیز در این زمینه را در خود جای داده است.
8- جلد دوم کتاب از پست و بلند ترجمه شامل 42 مقاله است. شاید مهمترین بخش­های آن 21 تا 42 باشد که مجموعه درس های امامی در کارگاه ترجمه بوده و حالا در این کتاب به چاپ رسیده است. یعنی با خواندن این درس­ها می ­توان یک دوره کارگاه ترجمه را البته به روش خودخوانی (مثل خودزنی (: - Self-reading) گذراند.
9- ترجمه فن و مهارتی است که می­توان با تمرین و مطالعه آن را کسب کرد. در کتاب­های معرفی شده بهترین انواع تمرین برای ترجمه پیشنهاد شده­اند و تمامی آن­چه یک علاقمند به این حوزه نیاز دارد در آن­ها آمده است.
ایمان تاجی

 

دو چاپ معتبر از کلیله و دمنه

برای علاقه مندانی که مایلند متن اصلی کلیله و دمنه را مطالعه کنند دو چاپ معتبر این کتاب را معرفی می‌کنم. البته بازنویسی‌هایی هم از این کتاب انجام گرفته ولی من هیچکدام را ندیده ام و نمی توانم راجع به آن توضیحی بدهم. اگر منظور اطلاع از مفاهیم کتاب باشد شاید بازنویسی‌ها بهتر باشد ولی اگر نثر کتاب هم مهم باشد باید به این دو چاپی که عرض می‌کنم مراجعه بشود.
اول کلیله و دمنه چاپ علامه حسن‌زاده است. نمیدانم چاپ اول کتاب در چه سالی منتشر شده ولی دو انتشارات این کتاب را منتشر کرده‌اند. اول انتشارات امیرکبیر و سپس بوستان کتاب قم. چاپ بوستان کتاب قدری شکیل‌تر و خوش‌چاپ‌تر است و لی هیچکدام بدون غلطهای چاپی نیستند. علامه بر سر این کتاب بسیار زحمت کشیده و سالیانی از ایام جوانی را بر ای آن صرف کرده است. همین که فردی با توانایی و اشتغالات علمی اینچنینی به کلیله می‌پردازد نشان میدهد این کتاب شایسته توجه است.

چاپ دوم چاپ کلیله و دمنه است که به کوشش مجتبی مینوی انجام گرفته و دانشگاه تهران پیش از انقلاب آن‌را چاپ کرده و پس از آن هم بارها بصورت افست چاپ شده است. معروف است که مینوی پس انتشار کتاب گفته است هرکه از این کتاب اشکالی بگیرد جایزه خواهد داشت. البته گرفتند و مقالاتی هم چاپ شد. ولی به هیچ وجه از ارزش و اهمیت چاپ مینوی کم نشد و این چاپ هنوز هم نماینده یک کار درجه یک تحقیقی است.
برای آشنایی با روش کار مینوی و علامه حسن‌زاده می‌توانید مقدمه این کتاب‌ها را ببینید. هردو کتاب تا حدی شرح ابیات و کلمات دارد که کار خواندن کتاب را راحت‌تر می‌کند. به هر حال هر دو این چاپ ها مفید و تحقیقی اند و برای مطالعه خوب این کتاب بهتر است از هردو استفاده شود. چاپ علامه افزوده‌ای هم دارد. یعنی دو باب که در کلیله‌های عربی هست و در کلیله فارسی نیست به سبک قدیم ترجمه کرده است.